Hoe kunt u als gemeente op een effectieve manier aan de slag met de aanpak van (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren in de leeftijd van 11-24 jaar? Uit literatuuronderzoek blijkt dat er bewezen manieren zijn om (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren te helpen voorkomen. Ook zijn er enkele ‘veelbelovende’ interventies gevonden. Alcoholpreventie vraagt hoe dan ook om een integrale aanpak; het tegelijkertijd inzetten van maatregelen op meerdere terreinen. Op gemeentelijk niveau gaat het dan om een gelijktijdige aanpak op de volgende pijlers: 1) wet- en regelgeving, toezicht en handhaving, 2) voorlichting en educatie, 3) fysieke en sociale omgeving, 4) signaleren en ondersteuning. In de literatuur zijn op alle pijlers onderzochte aanpakken gevonden die gericht zijn op de preventie van (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren en jongvolwassenen.

Het achtergrondrapport bij dit dossier geeft een uitgebreid overzicht van de literatuurverkenning. Hierin is een stappenplan opgenomen voor gemeenten in de aanpak van de preventie van (overmatig) alcoholgebruik onder jongeren. Ook vindt u een nadere uitwerking van wat gedaan kan worden op de vier genoemde pijlers. Hierna volgt een korte samenvatting van wat werkt en suggesties voor de praktijk.  Op de volgende pagina’s van dit dossier vindt u een overzicht van feiten en cijfers over alcoholgebruik onder jongeren, en voorbeelden van de aanpak van alcoholgebruik onder jongeren.

Wat werkt:

  • Het beperken van de fysieke beschikbaarheid van alcohol door accijnzen, minimum leeftijdsgrens 18+, verkoopverboden, beperken aantal verkoopdagen en –tijden en het beperken van het aantal verkooppunten.
  • Aanhaken bij landelijke campagnes of als gemeente/regio zelf een campagne voeren.
  • Inzetten op preventie via alcoholinterventies voor op school, waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijdsfase (vroege, midden en late adolescentie) en waarbij ouders worden betrokken.
    • In de vroege adolescentie (11-13 jaar) zijn universele alcoholinterventies gericht op het versterken van zelfcontrole, probleemoplossende –en sociale vaardigheden en het betrekken van ouders effectief.
    • In de late adolescentie (16 jaar en ouder) zijn vooral selectieve alcoholinterventies gericht op sociale normen, het versterken van zelfcontrole, motiverende gespreksvoering en het betrekken van ouders effectief.

Wat werkt waarschijnlijk:

  • Het inzetten van gecoördineerde, wijdverspreide integrale programma’s die bestaan uit meerdere onderdelen zoals voorlichting over de leeftijdsgrens, massamediale campagnes, school- en community programma’s, het beperken van de sociale en fysieke beschikbaarheid en waarbij ook ouders betrokken worden.
  • Het screenen van mensen met problematisch alcoholgebruik en daarbij het inzetten van kortdurende interventies om (ernstig) overmatig tot problematisch alcoholgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in de eerstelijnszorg te verminderen.
  • Een aantal veelbelovende aanpakken uit het buitenland zoals de IJslandse aanpak en STAD. Momenteel wordt onderzocht hoe deze te vertalen zijn naar de Nederlandse context.

Wat werkt niet:

  • Focussen op weerbaarheid tegen groepsdruk en peereducatie blijkt niet effectief te zijn en zelfs tegenstelde effecten te bereiken in de vroege adolescentie (11-13 jaar).
  • Ook in de midden adolescentie (14-15 jaar) is een focus op weerbaarheid tegen groepsdruk niet effectief gebleken.

Wat is onbekend:

  • Er is nog weinig aandacht voor kwetsbare groepen en het speciaal onderwijs. Specifieke programma’s en onderzoek zijn nodig om alcoholpreventie voor deze doelgroepen te intensiveren.
  • Er is meer kennis nodig over hoe ouders het beste bereikt kunnen worden bij preventie via schoolinterventies en community-aanpakken.

Werk volgens een integrale aanpak en zet in op meerdere pijlers tegelijk. Het gaat dan over wet- en regelgeving, toezicht en handhaving, voorlichting en educatie, de fysieke en sociale omgeving, en signaleren en ondersteuning.

Adviezen voor een integrale aanpak rondom de preventie van alcoholgebruik staan beschreven in Integrale aanpak in dit gezondheidsthema.

Wet- en regelgeving, toezicht en handhaving

  • Handhaaf verkoopverboden door middel van de Drank- en Horecawet.
  • Handhaaf de leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop en het bezit van alcohol. Tips voor leeftijdscontrole zijn te vinden in hoofdstuk 3.9 van deze leidraad.
  • Handhaaf het verbod op toelaten van en doorschenken aan dronken klanten, zie voor tips Dronkenschap en doorschenken: van intentie naar actie.
  • Verbied prijsacties via de Drank- en Horecawet.
  • Stel tijdelijke verkoopverboden of –beperkingen in via de Drank- en Horecawet en handhaaf ze, zoals in dit voorbeeld (paragraaf 3, artikel 2.17).
  • Beperk buitenreclame voor alcohol, zoals de gemeente Utrecht in lokale beleidsregels heeft vastgelegd.
  • Zet verkeerscontroles in, in samenwerking met de politie.

TIP: met de nieuwe Drank- en Horecawet zijn gemeenten verplicht hun lokale alcoholbeleid uit te werken in een preventie- en handhavingsplan, waarin staat beschreven wat er lokaal gedaan wordt om het alcoholgebruik onder minderjarigen te voorkomen en terug te dringen. Bekijk het voorbeeld van de gemeente Rotterdam.

Voorlichting en educatie

Investeer in een publiekscampagne door lokaal/regionaal werkende professionals van GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) en verslavingszorg te stimuleren om de NIX18 campagne te bevorderen en deze aan te laten sluiten bij lokale/regionale initiatieven. Ga hiervoor naar www.nix18voorprofs.nl.

Ondersteun scholen door hen te stimuleren en erkende interventies in te zetten, bijvoorbeeld de interventie Helder op School. Zo kunnen zij het vignet Gezonde School halen en hun school alcoholvrij maken.

Fysieke en sociale omgeving

  • Creëer een alcoholvrije omgeving voor jongeren door het aanbieden van aantrekkelijke alcoholvrije alternatieven, het inrichten van alcoholvrije bars en het weren van alcoholreclames. Stimuleer ouders, scholen, sportverenigingen en horeca om hieraan bij te dragen.
  • Beperk de sociale beschikbaarheid van alcohol door het versterken van de norm NIX18: niet roken, niet drinken. Materialen ter ondersteuning zijn te vinden in deze toolkit.
  • Organiseer voor jongeren onder de 18 jaar alcoholvrije feesten en alternatieve activiteiten zonder link met uitgaan en drinken, bijvoorbeeld in samenwerking met jongerencentra.
  • Voer sterke formele controle uit, zie tips onder Wet- en regelgeving.

Signaleren en ondersteuning

  • Bied professionals trainingen aan in het signaleren van problematisch alcoholgebruik, zoals bijvoorbeeld in Rotterdam.
  • Stimuleer het inzetten van effectieve kortdurende interventies gericht op jongeren en jong volwassenen met overmatig of problematisch alcoholgebruik, zoals Moti-4 en PREVENTURE.

Meer informatie

Lees over het preventieakkoord alcohol (Trimbos-instituut)