U bent hier
Vluchtelingen en gezondheid
Actueel
- Handreiking 'Zwemveiligheid Nieuwkomers, wat kunt u als gemeente doen?' (VeiligheidNL, GGD GHOR Nederland en Pharos, april 2018).
- Infosheet ‘Werken met Sleutelpersonen Gezondheid Statushouders’ (Pharos, april 2018).
- Checklist zorg- en inkoopbeleid ten behoeve van statushouders (Pharos). Met de checklist kunt u nagaan of de geboden zorg geschikt is voor statushouders en of deze groep voldoende wordt bereikt.
Vluchtelingen met een verblijfsvergunning krijgen woonruimte toegewezen in gemeenten verspreid door het land. Vaak zijn deze nieuwe inwoners nog onvoldoende op de hoogte van de Nederlandse gezondheidszorg, culturen en gebruiken en zijn ze de taal (nog) niet machtig. Uit onderzoek weten we dat investeren in de gezondheid van deze groep nieuwkomers noodzakelijk is. Wat kunnen gemeenten en professionals doen om de gezondheid van deze groep te bewaken en te bevorderen? En wat is de relatie tussen gezondheid en integratie? Op deze pagina leest u daarover.
Rapport Gezondheid, leefstijl en zorggebruik bij Syriërs in Nederland
Het rapport ‘Syriërs in Nederland’ (juni 2018, SCP) geeft een beeld van Syrische statushouders die tussen januari 2014 en juli 2016 een status in Nederland hebben gekregen. In hoofdstuk 10 wordt aandacht besteed aan gezondheid, leefstijl en zorggebruik. Uit het rapport blijkt onder andere dat Syrische statushouders met toenemende leeftijd relatief vaker langdurige aandoeningen krijgen en de ervaren gezondheid minder wordt, een aanzienlijk deel van de Syrische statushouders (twee op de vijf) psychisch ongezond is en het percentage met overgewicht zorgelijk hoog is, evenals het percentage rokers onder vooral Syrische mannen. Daarnaast maken Syriërs iets meer gebruik van huisartsen- en specialistenzorg, maar minder van geestelijke gezondheidszorg vergeleken met de algemenee bevolking.
Belangrijk: vermeld vluchtelingen in uw gezondheidsbeleid
Van belang is dat gemeenten, bij het opstellen en uitvoeren van gezondheidsbeleid, nu al rekening houden met de groep nieuwkomers in hun gemeente. Vanwege hun achtergrond zijn vergunninghouders een kwetsbare groep. Gemeenten kunnen hierop anticiperen, om te voorkomen dat er in de toekomst (gezondheids)achterstanden zullen ontstaan. Om de gezondheid van vergunninghouders na vestiging in de gemeente te bevorderen, is een actieve en integrale aanpak vanuit gemeenten nodig. Actief in de zin van contact met hen zoeken en een vertrouwensband opbouwen, om te weten welke (gezondheids)behoeften er zijn, om bestaande gezondheidsproblemen op te sporen en om nieuwe gezondheidsproblemen te voorkómen. Integraal in de zin van gericht op psychische, psychosociale en fysieke gezondheid. Maar ook in samenhang met beleidsterreinen die sterk samenhangen met gezondheid, zoals wonen, integratie, onderwijs en werk[1].
Tips vluchtelingen en gezondheidsbeleid
- Benoem, waar nodig, kwetsbare groepen vluchtelingen in beleidsplannen.
- Betrek vluchtelingen die al ingeburgerd zijn. Zij kunnen en willen graag een rol vervullen.
- Werk samen met vluchtelingenwerk.
- Overweeg professionals actief te informeren over nieuwkomers in de wijk, bijvoorbeeld sociale wijkteams, GGD en instellingen voor jeugdgezondheidszorg.
- Werk samen met regionale partners, maak gebruik van elkaars kennis. Organiseer bijvoorbeeld gezamenlijke een voorlichting seksuele gezondheid.
- Bevorder ketensamenwerking tussen organisaties in de zorg en het sociaal domein.
- Zorg dat je als GGD van de gemeente te horen krijgt wanneer vergunninghouders in een gemeente komen wonen die onder jouw GGD regio valt. Het doorgeven van persoonsgegevens is in deze gevallen vaak toegestaan (conform artikel 3.9 Wet Basisregistratie Personen mag het college persoonsgegevens verstrekken indien er sprake is van een maatschappelijk belang en zover dit is aangegeven in een gemeentelijke verordening).
Uit onderzoek blijkt dat vluchtelingen met een verblijfsvergunning over het algemeen minder gezond zijn en zich minder gezond voelen dan de autochtone bevolking. Het gebruik van zorgvoorzieningen is hoger, met name huisarts, medisch specialist en ziekenhuisopnamen. Gezondheidsverschillen nemen voor oudere vluchtelingen toe naarmate zij langer in Nederland verblijven. De ervaren gezondheid neemt dan af, chronische ziekten nemen toe en psychische problemen komen vaker voor in vergelijking met de algemene bevolking. Overgewicht neemt toe en de lichamelijke activiteit af[2].
Op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid bleken tienerzwangerschappen relatief vaak voor te komen bij meisjes uit Afrika en Azië. Verder kozen vrouwelijke asielzoekers vaker voor een abortus dan andere vrouwen in Nederland. Daarnaast kwamen moedersterfte en ernstige complicaties tijdens de zwangerschap vaker voor bij asielzoeksters dan algemeen in Nederland[3]. Zie ook de pagina Seksuele en reproductieve gezondheid bij vluchtelingen.
Asielzoekerskinderen die frequent werden overgeplaatst bleken vaker dan andere kinderen te kampen met psychische – en/of gedragsproblemen. Het negatieve effect van overplaatsingen was groter bij kinderen die geweld hebben meegemaakt, en bij kinderen van moeders waarbij de diagnose post traumatisch stress syndroom (PTSS) of depressie was gesteld.
Het risico op diabetes is bij volwassen asielzoekers twee keer zo hoog als gemiddeld in Nederland. Bij asielzoekers met de diagnose PTSS komt meer diabetes voor dan bij asielzoekers waarbij geen PTSS diagnose was gesteld.
Na vestiging in gemeenten
Voor vluchtelingen met een verblijfsvergunning zijn organisatie en financiering van de zorg hetzelfde als voor alle inwoners van Nederland.
Asielzoekerscentra
Binnen de asielzoekerscentra is het COA verantwoordelijk voor het beschikbaar stellen van de gezondheidszorg aan asielzoekers, zoals toegang tot huisartsenzorg, de verloskundige, de jeugdgezondheidszorg of het ziekenhuis. Voor de publieke gezondheidszorg asielzoekers (PGA) heeft het COA een overeenkomst met GGD GHOR Nederland. Regionale GGD’en en instellingen Jeugdgezondheidszorg voeren de PGA-taken uit in de asielzoekerscentra in hun gemeente(n). Voor de huisartsenzorg is het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GCA) opgezet, een landelijk gezondheidscentrum dat huisartsenzorg biedt aan asielzoekers bij of op elk asielzoekerscentrum. Lees meer in de Factsheet Gezondheidszorg voor asielzoekers in Nederland (april 2018).
Noodopvang
In steeds meer gemeenten zijn locaties voor noodopvang waar het COA voor enkele weken of maanden opvang biedt, als er geen plek is op een AZC. Vluchtelingen stromen vervolgens door naar een AZC. Ook in de noodopvang is het COA, net als in een AZC, verantwoordelijk voor de gezondheidszorg aan asielzoekers. Regionale GGD’en en instellingen Jeugdgezondheidszorg voeren hier PGA-taken uit.
Crisisnoodopvang
Wanneer er onvoldoende plaats is in de hiervoor genoemde COA-locaties, kan gebruik gemaakt worden van crisisnoodopvang. Daarbij vangen gemeenten asielzoekers voor een korte periode op in bijvoorbeeld sporthallen. In deze locaties is de gemeente verantwoordelijk voor het organiseren van de gezondheidszorg. Zij schakelen hierbij vaak de hulp in van de regionale GGD.
Relatie gezondheid en integratie
Gezondheid en de mate waarin een vergunninghouder geïntegreerd is en meedoet in de Nederlandse samenleving, hangen nauw met elkaar samen. Vergunninghouders met een goede gezondheid leren in de regel makkelijker de Nederlandse taal en vinden eerder betaald werk. Bovendien kan maatschappelijke participatie zorgen voor een betere ervaren gezondheid. Reden te meer om zowel te investeren in gezondheid als integratie [4].
Investeer in gezondheid
Nú investeren in gezondheid van vergunninghouders kan ervoor zorgen dat gezondheidsachterstanden worden voorkomen en deze groep nieuwkomers volwaardig kan meedoen in de samenleving. Voor gemeenten is het van belang goed zicht te hebben op de vergunninghouders bij hen in de gemeente en op welke specifieke aandacht deze groep nodig heeft. Hoe is de samenstelling van deze groep, wat zijn de belangrijkste gezondheidsaspecten en welke interventies kan de gemeente inzetten? De bouwstenen van de gezonde wijkaanpak kunnen een leidraad zijn. De GGD, sportservice-organisaties, eerstelijns- en welzijnspartners kunnen de gemeente hierbij ondersteunen.
Op het terrein van de publieke gezondheid voert de GGD al veel wettelijk taken uit. Zoals op gebied van jeugdgezondheidszorg, seksuele gezondheid, gezondheidsbevordering (factsheet Pharos), hygiëne, tuberculosebestrijding, algemene infectieziektebestrijding, OGGZ en forensische geneeskunde. Lees meer over wat de GGD kan betekenen in de notitie Preventie centraal. De GGD zal in haar werk steeds meer rekening gaan houden met de groep vergunninghouders. Verschillende GGD’en, sportservice-organisaties, eerstelijns- en welzijnspartners ontwikkelen op dit moment interventies of activiteiten voor deze groep. Kijk hier voor een overzicht van reeds beschikbare erkende interventies.
Naast een goede publieke gezondheidszorg is ook van belang dat de toegang tot het Nederlandse zorgsysteem voor de groep nieuwe inwoners gewaarborgd is. Hiervoor is goede afstemming met de ketenpartners vanuit de eerste en tweede lijn nodig. Een ROS-organisatie kan hierin ondersteunen.
Investeer in integratie
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de maatschappelijke begeleiding waarmee ze de vergunninghouder wegwijs maken in Nederland en de gemeente zelf. Inburgering en taalwerving zijn een belangrijke eerste stap in het integratieproces. Gemeenten krijgen hiervoor extra financiering van het Rijk. Dat is eind 2015 afgesproken in het Bestuursakkoord verhoogde asielinstroom. Ook het belang van investeren in gezondheid bij deze groep wordt daarin meegenomen. Eind april verscheen de uitwerking hiervan in het Uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom. Hierin wordt een sluitende aanpak gecreëerd van noodopvang tot participatie in de samenleving, gericht op de groep vluchtelingen met een verblijfsvergunning. De financiële regeling, via het Gemeentefonds, wordt op korte termijn uitgewerkt.
Onderwijs is voor leerplichtige asielzoekers en vergunninghouders van groot belang om zo snel mogelijk mee te kunnen doen. Onderwijsinstellingen zorgen voor geschikt onderwijsaanbod. Gemeenten zorgen voor leslocaties en bieden vroeg- en voorschoolse educatie. School is een goede setting om de gezondheid van vluchtelingenkinderen en hun ouders te bevorderen.
Ook het snel vinden van werk is voor de vergunninghouder een belangrijke manier om in de samenleving te participeren, te integreren en afhankelijkheid van sociale voorzieningen te beperken. Gemeenten en werkgevers in de regio kunnen hierin samen optrekken. VluchtelingenWerk Nederland heeft samen met Raad en Respons een handreiking geschreven voor werkgevers. De handreiking gaat over de arbeidsmogelijkheden voor vergunninghouders en beschrijft verschillende regelingen die werkgevers kunnen gebruiken bij het in dienstnemen van een vluchteling.
Participatie van vluchtelingen in Nederland
Werken in Nederland biedt vluchtelingen de mogelijkheid om op eigen benen te staan, waarbij ze tegelijkertijd de Nederlandse taal en samenleving leren kennen. In de praktijk verloopt de (arbeids)participatie van vluchtelingen in Nederland niet zonder problemen. Slechts een klein deel van de vluchtelingen in Nederland lukt het bijvoorbeeld om betaald werk te vinden.
Werkwijzervluchtelingen.nl is het online startpunt voor informatie over (arbeids)participatie van vluchtelingen in Nederland. Hier vindt u informatie over wetgeving, beleid, ondersteuningsmogelijkheden en best practices op het gebied van vluchtelingen en (vrijwilligers)werk, inburgering en onderwijs. Werkwijzervluchtelingen.nl is een initiatief van de Sociaal-Economische Raad (SER).
Voorbeeld: Wereldtuin en Wereldkeuken
Organiseer ontmoeting en betrek vergunninghouders bij vrijwilligerswerk, zoals in Haarlem bij de Wereldtuin en Wereldkeuken. De Wereldtuin is een moestuin waar nieuwkomers en buurtbewoners samen groenten verbouwen. Producten uit de moestuin worden omgetoverd tot traditionele gerechten uit bijvoorbeeld Syrië, Marokko of Soedan, en geserveerd in de Wereldkeuken. Mensen van over de hele wereld, rijk en arm, met verschillende religies zitten aan één tafel. Deze diversiteit maakt de wereldkeuken bijzonder.
- Kennisdelingsprogramma gezondheid statushouders (Pharos)
- Dossier asielzoekers (CBS)
- Factsheet gezondheid en gezondheidsrisico's statushouders (Pharos)
- Artikel Veilig in Nederland... en dan? Gezondheidszorg voor vluchtelingen (Pharos)
- Checklist zorg- en inkoopbeleid t.b.v. statushouders (WMO, jeugd en preventie) (Pharos)
- Anderstaligenloket veelgestelde vragen
- VNG: ondersteuning uitvoering gemeentelijk beleid asielzoekers en vergunninghouders
- Kennisplatform Integratie & Samenleving: doet onderzoek, adviseert en biedt praktische tips en instrumenten over vraagstukken rond integratie, migratie en diversiteit
- Zwemveiligheid: Het risico op overlijden door verdrinking is bij vluchtelingen ongeveer tien keer zo hoog als bij Nederlanders. Op veiligheid.nl vindt u folders in meerdere talen die zich richten op zwemveiligheid van kinderen. Het COA heeft folders ontwikkeld die zich richten op volwassenen.
- Pharos heeft een uitgebreid aanbod aan kennisworkshop, trainingen, factsheets, instrumenten, projecten en methodieken met betrekking tot de gezondheid en participatie van de groep asielzoekers en vluchtelingen.
- Pharos heeft twee kennissyntheses opgesteld met als vraag ‘wat betekent de komst van deze nieuwe vluchtelingen en hun gezondheid voor de zorg, preventie en ondersteuning?’. Beschermende en risicofactoren voor de gezondheid worden genoemd en hoe de veerkracht en gezondheid van vluchtelingen behouden of versterkt kan worden. En wat dat van gemeenten en locale partijen vraagt. Kennissynthese Gezondheid van nieuwkomende vluchtelingen en indicaties voor zorg, preventie en ondersteuning/ Kennissynthese Zorg, ondersteuning en preventie voor nieuwkomende vluchtelingen: Wat is er nodig?
- Stichting Beyond Borders leidt jonge vluchtelingen op in voorbereiding op hun toekomst in Nederland. Daarbij adviseren zij dienstverleners over de doelgroep jonge vluchtelingen. Zij werken met meertalige trainers die vaak ook ervaringsdeskundigen zijn.
- Voorbeeld beleidsplan integratie vluchtelingen op lokaal niveau: Direct aan de slag met akkoord Verhoogde Asielinstroom in de gemeente De Ronde Venen. Lees hier het Projectplan Van aankomst naar meedoen, Integreren en participeren doen we samen en het Uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom.
- Artikel 'Cultuurdivers werken, hoe doe je dat? Wijkteams en jeugdteams in Zaanstad' (Kennisplatform Integratie & Samenleving, juli 2016)
Ervaringen van GGD Zaanstreek Waterland met cultuurdivers werken. - Rapport 'Van ver gekomen, verkenning welzijn en gezondheid Eritrese vluchtelingen' (Pharos, juni 2016). Dit rapport doet aanbevelingen op het gebied van signalering, begeleiding en ketensamenwerking rond deze groep.
- Rapport 'Syrische nieuwkomers in de gemeente, verkenning ervaringen Syrische vluchtelingen' (Pharos, juni 2016)
Deze verkenning biedt concrete tips en aanbevelingen voor gemeenten en professionals hoe zij Syrische vluchtelingengezinnen wegwijs kunnen maken in huisvesting, zorg en opvoeding in Nederland. - Artikel over voorlichting voor vluchtelingen over het Nederlandse gezondheidszorgsysteem. Ontwikkeld door GGD Gelderland Zuid, GoViralGo, COA, GC A, Dokters van de Wereld en medische studenten van de Radboud Universiteit Nijmegen.
- Op 1 november 2016 is het project Lokale preventieve aanpak gezondheidsbevordering statushouders van start gegaan. Dit project ondersteunt gemeenten in hun regierol rondom de gezondheid en vitaliteit asielzoekers met een verblijfsstatus.
- Stappenplan gezondheidsbevordering statushouders: wat is er lokaal nodig? (VNG, juni 2016)
Deze handreiking biedt handvatten om een integrale lokale aanpak te ontwikkelen voor gezondheidsbevordering van statushouders. - OndersteuningsTeam Asielzoekers en Vergunninghouders (OTAV): Het OTAV is opgezet om gemeenten te ondersteunen bij hun beleid voor asielzoekers en vergunninghouders. OTAV publiceert handreikingen, veelgestelde vragen, (recente) regelgeving en biedt ondersteuning op maat.
- Infectieziektebestrijding bij asielzoekers in Nederland - is aanpassing noodzakelijk? (NTVG, september 2018).