Voor het maken van effectief drugsbeleid in jouw gemeente heb je feiten en cijfers nodig. Die geven een goede basis om prioriteiten te kiezen en doelgroepen vast te stellen.

Cijfers

Hieronder zie je hoe en waar je cijfers kunt vinden over drugsgebruik. Omdat er veel verschillende soorten drugs en gebruikersgroepen zijn, heb je verschillende bronnen nodig.

  • De GGD gezondheidsmonitor jeugd geeft regionale cijfers en vaak ook gemeentelijke cijfers. 
  • Cijfers van de verslavingszorg geven zicht op de hulpvraag op het gebied van drugs. Instellingen voor verslavingszorg kunnen op navraag een indicatie geven.
  • Incidentenregistraties bij de  ambulancedienst, GGD, politie, ziekenhuizen of huisartsenposten kunnen aanvullende informatie opleveren. Deze zijn lokaal op te vragen bij de betreffende partijen.
  • Op data.politie.nl vind je per gemeente cijfers over (drugs)overlast en (drugs)criminaliteit.

Deze landelijke cijfers kun je gebruiken wanneer er geen lokale cijfers zijn over deze doelgroepen. Of als aanvulling op lokale cijfers, om deze in perspectief te plaatsen. 

Cijfers over de omvang van drugsgebruik vind je op VZinfo.nl:

  • Stappenplan voor in kaart brengen van overlast door burgers (CCV).
  • Gesprekken met lokaal werkzame professionals die in hun werk te maken hebben met jongeren en (jong)volwassenen die drugs gebruiken, focusgroepen met jongeren of professionals.
  • De Scanner Lokaal Drugsbeleid. Hiermee breng je de aard van het drugsgebruik in de gemeenten of onder specifieke groepen in kaart en krijg je zicht op de daarmee samenhangende gezondheids- en veiligheidsproblemen en oplossingsrichtingen.
  •  Sommige gemeenten laten Rioolwateronderzoek uitvoeren om een beeld te krijgen van het totale drugsgebruik in de gemeente. De ervaring leert dat dit goed kan werken om het onderwerp op de politieke agenda te zetten maar dat de resultaten vooral betekenis krijgen in samenhang met andere drugsmonitors en kwalitatief onderzoek.

Feiten over drugs

Drugs zijn middelen met een psychoactieve werking. Dit betekent dat ze de hersenen prikkelen, waardoor er geestelijke en lichamelijke effecten optreden. Iemand wordt bijvoorbeeld heel actief (stimulerende werking), of juist heel traag (verdovende werking). Ook kunnen drugs het bewustzijn veranderen. De gebruiker gaat de wereld (heel) anders zien en beleven. Het effect van een drug wordt bepaald door drie factoren:

de drug zelf: de stoffen die er in zitten, de dosering en de manier van inname

  • de persoon die de drugs gebruikt: van invloed zijn bijvoorbeeld gezondheid, geslacht gewicht, psychische klachten, stemming van degene die drugs gebruikt
  • de omgeving: zijn er veel prikkels of niet, is het onveilig of juist vertrouwd en rustig.

Cannabis is de meest gebruikte drug in Nederland, op enige afstand gevolgd door ecstasy, cocaïne, amfetamine, 3-MMC en ketamine. In 2023 had bij navraag bijna 8 van de 100 volwassenen in Nederland in de afgelopen maand cannabis gebruikt.

Groepen met een groter risico op drugsmisbruik

Gebruik van drugs is voor iedereen risicovol. Sommige doelgroepen vragen extra aandacht in drugsbeleid.

Kwetsbare groepen

Mensen uit zogenaamde kwetsbare groepen hebben een grotere kans op problemen door middelengebruik. Zij hebben te maken met een opeenstapeling van risicofactoren in hun leefomgeving. Soms in wisselwerking met persoonlijke kenmerken. Denk aan het opgroeien in een omgeving waar alcohol- of drugsgebruik veel voorkomt of werken in zware omstandigheden (stress, onregelmatige diensten). Ook het verblijf in de residentiële jeugdhulp of het hebben van psychische problemen maakt mensen kwetsbaar. Het gebruik van drugs geeft bij hen een grotere kans op gezondheidsschade of zij krijgen eerder problemen met het afronden van een opleiding of het vinden van een baan. Het Trimbos-instituut ontwikkelt De Tool Middelenpreventie voor kwetsbare groepen. Dit is een hulpmiddel voor gemeenten om kwetsbare groepen in kaart te brengen. De tool helpt daarnaast om prioriteiten en aanpakken te kiezen.

Risicogroepen

Bij risicogroepen geeft een specifieke factor een verhoogd risico geeft op (problematisch) gebruik en/of gezondheidsschade. 

  • Leeftijd: bij jongeren (tot 25 jaar) is de lichamelijke ontwikkeling en de ontwikkeling van hersenfuncties zijn nog niet voltooid
  • Uitgaan: jongeren en jongvolwassenen (waaronder studenten) die veel uitgaan en festivals bezoeken, gebruiken meer drugs dan leeftijdsgenoten die niet uitgaan. 
  • Zwangerschap: naast de zwangere loopt ook het ongeboren kind risico. 
  • Verkeer: rijden onder invloed van drugs beïnvloedt de rijgeschiktheid en verhoogt de ongevalskans.
  • Drugs gebruiken als copingstrategie: mensen die drugs gebruiken om met problemen zoals sociale angst om te gaan, of om zorgen te vergeten hebben een grotere kans om problemen te krijgen met drugsgebruik.

Risicofactoren en gevolgen

Wat maakt dat de ene persoon niet in de problemen komt door middelengebruik en een ander wel? Problemen kunnen eerder ontstaan wanneer de balans tussen risicofactoren en beschermende factoren er niet (meer) is. Risico- en beschermende factoren kunnen bestaan op verschillende niveaus. 

  • Op persoonlijk niveau valt te denken aan mate van mentale gezondheid, persoonlijke eigenschappen zoals sociale vaardigheden en zelfregulatie, neurologische ontwikkeling en omgang met stress. 
  • Factoren op macroniveau zijn de fysieke en sociale omgeving en inkomen. 
  • Op microniveau hebben het gezin, school en leeftijdsgenoten invloed op het risico op problemen. 

Mogelijke gevolgen zijn (mentale) gezondheidsproblemen en verwaarlozing of uitval op school of werk. Op VZinfo.nl  vind je een overzicht van een aantal gevolgen van drugsgebruik voor de gezondheid van degene die drugs gebruikt. Naast fysieke, psychische en sociale gevolgen kan er sprake zijn van maatschappelijke gevolgen. Zo is er de laatst tijd veel aandacht voor de criminaliteit die gepaard gaat met productie en handel in drugs en voor de schade voor het milieu door dumping van drugsafval.

Hoe gebruik je deze gegevens?

Met een gezondheidsprofiel of lokale probleemanalyse breng je met cijfers en feiten in kaart hoe het staat met de gezondheid in de gemeente, een wijk of een dorp, en wat de rol van drugs hierin is. Zo kun je gericht aan de slag. Door het profiel regelmatig te actualiseren kun je monitoren wat de resultaten van het ingezette beleid zijn. 

Zoek je meer cijfers over dit thema of over andere thema's? Kijk dan ook op de pagina Bronnen voor het maken van een gezondheidsprofiel.