Voorkomen is beter dan genezen. Daarom is preventie van grote waarde bij gezondheidsbeleid. Maar wat betekent preventie eigenlijk precies? Het gaat om het bevorderen en beschermen van de gezondheid, het voorkomen van ziekten en het vroegtijdig opsporen van mogelijke complicaties. Preventieve maatregelen worden op verschillende plekken en door diverse organisaties genomen. Benieuwd naar het effect van preventie? Bekijk de (kosten)effectiviteit van preventiebeleid.
Doel van preventie
Bij preventie zijn er vier belangrijke invalshoeken: de doelgroep, de fase van de ziekte, het beoogde doel en de pijlers van de integrale aanpak. Wilt u hier meer over weten? Ontdek de mogelijkheden:
Preventie is een doeltreffende aanpak om specifieke groepen mensen te beschermen en te helpen die een verhoogd risico lopen op ziekte. Dit kunnen mensen zijn die extra bescherming nodig hebben of zich in een specifieke levensfase bevinden, zoals ouderen, jongeren, zwangere vrouwen of mensen met een lage sociaaleconomische status. De doelgroepen worden vaak onderscheiden naar het ziektestadium: van de gezonde bevolking tot mensen met een ziekte.
- Universele preventie: Deze vorm van preventie richt zich op de gehele gemeenschap of specifieke delen ervan. Het doel is om actief de gezondheid van de bevolking te bevorderen en te beschermen. Voorbeelden hiervan zijn het waarborgen van de kwaliteit van drinkwater en het Rijksvaccinatieprogramma. Samen maken we onze gemeente sterker en veerkrachtiger.
- Selectieve preventie: Hier richten we ons op bevolkingsgroepen met een verhoogd risico op bepaalde aandoeningen. Het doel is om te voorkomen dat mensen met risicofactoren daadwerkelijk ziek worden. Denk aan de jaarlijkse griepprik voor ouderen of het bevolkingsonderzoek naar borstkanker.
- Geïndiceerde preventie: We hebben allemaal wel eens last van beginnende klachten. Met geïndiceerde preventie richten we ons specifiek op mensen met dergelijke klachten om te voorkomen dat ze verergeren tot een volwaardige aandoening. Bijvoorbeeld met een beweegprogramma voor mensen met lage rugklachten of een online groepscursus voor jongeren met depressieve klachten.
- Zorggerelateerde preventie: Voor mensen die al te maken hebben met een ziekte of aandoening, is zorggerelateerde preventie van groot belang. Het doel is om complicaties, beperkingen, een lagere levenskwaliteit of zelfs sterfte te voorkomen. Bijvoorbeeld met een stoppen-met-roken-programma voor COPD (chronische bronchitis en longemfyseem )-patiënten of een Gecombineerde LeefstijlInterventie (GLI (Gecombineerde Leefstijlinterventie )) voor mensen met obesitas.
Preventie naar fase waarin de ziekte zich bevindt is ingedeeld in primaire, secundaire en tertiaire preventie. Deze indeling is afkomstig uit de gezondheidszorg.
- Primaire preventie: activiteiten die voorkomen dat gezonde mensen een bepaald gezondheidsprobleem, ziekte of ongeval krijgen.
- Secundaire preventie: vroege opsporing van ziekten of afwijkingen bij personen die ziek zijn, een verhoogd risico lopen of een bepaalde genetische aanleg hebben. De ziekte kan daardoor eerder worden behandeld, zodat deze eerder geneest of niet erger wordt.
- Tertiaire preventie: voorkomen van complicaties en ziekteverergering bij patiënten. Ook het bevorderen van de zelfredzaamheid van patiënten valt hieronder.
Preventiemaatregelen worden ingedeeld naar het doel: ziektepreventie, gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming.
- Ziektepreventie: voorkomt specifieke ziekten of signaleert deze vroegtijdig. Voorbeelden: screening, vaccinaties en preventieve medicatie.
- Gezondheidsbevordering: bevordert een gezonde leefstijl en een gezonde sociale en fysieke omgeving.
- Gezondheidsbescherming: beschermt de bevolking tegen gezondheidsbedreigende factoren. Voorbeelden: kwaliteitsbewaking van drink- en zwemwater, afvalverwijdering en verkeersveiligheid.
Preventiemaatregelen kunnen worden ingedeeld volgens de pijlers van een integrale aanpak:
- Voorlichting en educatie: inspirerende agendasetting, groepsvoorlichting, leerzame lesprogramma's en effectieve landelijke publiekscampagnes.
- Signalering, advies en ondersteuning: betrouwbare protocollen, vroegtijdige signalering op scholen en deskundig advies.
- Fysieke en sociale omgeving: het creëren van een gezonde leefomgeving en actieve burgerparticipatie.
- Regelgeving en handhaving: het opstellen en naleven van duidelijke wetten en beleidskaders, en effectieve handhaving.
Krachtig beleid of een effectieve aanpak bestaat uit een mix van de hierboven genoemde pijlers. Bekijk hoe u de pijler kunt invullen voor overgewicht, sport en bewegen, alcohol, drugs, roken, mentale gezondheid en seksuele gezondheid.
Dit figuur laat de verbindingen zien tussen doelgroepen (gezonde bevolking, bevolking met verhoogd risico, individu met beginnende klachten, individu met een ziekte), vormen/indelingen van collectieve preventie (universeel en selectief) en individuele preventie (geïndiceerd en zorggerelateerd) en financierders van preventie (overheid, zorgverzekeraar of gemeente).
Kosten en effectiviteit van preventie
Op VZinfo.nl leest u alles over de kosten van preventie, zoals de uitgaven aan ziektepreventie, gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming.
Kennis over effectiviteit van in Nederland uitgevoerde leefstijlinterventies is te vinden in de interventiedatabase van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en Kenniscentrum Sport & Bewegen. In de literatuurdatabase Kosteneffectiviteit van preventie vindt u een compleet overzicht van economische evaluaties van preventieve interventies die sinds 2005 zijn verschenen. Deze economische evaluaties zijn gerubriceerd naar de ziekte of aandoening waar de preventieve interventie zich op richt.