De focus voor landelijk en lokaal alcoholbeleid ligt meestal bij jeugd. De laatste tijd komt ook de doelgroep ouderen (55+) meer in beeld. De aandacht voor gezond oud worden neemt toe nu mensen ouder worden en geacht worden langer zelfstandig te wonen. Uit cijfers blijkt bovendien dat ouderen relatief vaak overmatig drinken. Dit heeft allerlei gevolgen, waaronder risico’s die vooral op oudere leeftijd gelden. Verschillende wetten en landelijke beleidsbrieven geven gemeenten verantwoordelijkheden en handvatten om alcoholgebruik onder ouderen aan te pakken.
Omvang alcoholgebruik onder ouderen
Uit landelijke studies in Nederland blijkt dat een meerderheid van de ouderen alcohol drinkt (80%). De helft van de 55-plussers bestaat uit lichte drinkers; zij drinken maximaal 8 glazen alcohol per week. Tussen de 6,7% en 12,6% (afhankelijk van de studie) van de ouderen drinkt echter overmatig (mannen meer dan 21 glazen per week en vrouwen meer dan 14 glazen). Dit percentage ligt hoger dan bij jongere volwassenen (23-54 jaar). In deze groep drinkt 3,8% overmatig. Een alcoholstoornis (DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV)) diagnose alcoholmisbruik/alcoholafhankelijkheid) komt juist meer voor bij jongere volwassenen dan bij 55-plussers (respectievelijk 3,9% en 1,3%). In het algemeen neemt het alcoholgebruik af naarmate 55-plussers ouder worden. 55-plussers die al overmatig drinken gaan echter juist vaak meer drinken naarmate de leeftijd vordert. Gemiddeld gingen zij van 23 glazen naar 30 glazen per week in 6 jaar tijd.
Risicogroepen van overmatig alcoholgebruik onder 55-plussers
Onder de 55-plussers zijn een aantal risicogroepen te onderscheiden die extra aandacht behoeven ten aanzien van signalering en preventie van problematisch alcoholgebruik (Veerbeek e.a., 2017):
- de groep waarbij overmatig alcoholgebruik voorkomt met andere ongezonde leefgewoonten, zoals roken en weinig fysieke activiteit.
- de groep ‘jonge ouderen’ (met name mannen) die al overmatig drinkt, omdat zij risico lopen om met het ouder worden alleen maar meer te gaan drinken.
- de groep die medicatie gebruikt en daarbij overmatig drinkt.
- ouderen die een ingrijpende levensgebeurtenis meemaken en daardoor bijvoorbeeld alleen komen te staan.
Oorzaken van overmatig alcoholgebruik onder 55-plussers
Gevraagd naar oorzaken voor alcoholproblematiek noemen 55 plussers en hulpverleners in de gespecialiseerde verslavingszorg onder meer (in willekeurige volgorde): eenzaamheid, stressfactoren (zoals ziekte, mantelzorg, overlijden, scheiding), genetische aanleg, depressie, beschikbaarheid van alcohol, onvoldoende kennis over alcohol, ontbreken van een dagstructuur en het feit dat hulpverleners en mensen in de omgeving van 55-plussers hen maar zeer beperkt aanspreken op hun gebruik.
Gevolgen van overmatig alcoholgebruik
Alcoholgebruik heeft risico’s die voor iedereen gelden, maar bij ouderen zijn er een aantal extra kwetsbaarheden:
- door de veranderingen in het lichaam is de concentratie alcohol eerder te hoog, neemt de gevoeligheid voor de effecten toe en verloopt de afbraak trager.
- de interactie met medicijnen kan voor complicaties zorgen, o.a. doordat het de werking van medicijnen versterkt of juist afzwakt.
- valincidenten vinden makkelijker plaats en hebben grotere consequenties.