Wil je problematisch alcoholgebruik effectief en preventief aanpakken? Zet dan in op alle vier de pijlers van een integrale aanpak. Dit betekent dat je verschillende maatregelen en interventies in samenhang inzet voor verschillende doelgroepen en hun omgeving.
Voorlichting en educatie
De pijler voorlichting en educatie heeft verschillende functies, zoals het bekendmaken van wet- en regelgeving en het verspreiden van kennis. Deze kennis kan bijvoorbeeld gaan over de risico’s van alcoholgebruik, gedragsalternatieven en mogelijkheden voor hulp bij problemen. Ook lesprogramma’s, campagnes en e-health gericht op bewustwording vallen onder deze pijler.
Scholing of training is intensiever dan voorlichting. Dit kun je inzetten om vaardigheden van burgers of lokale professionals te versterken.
Jongeren
- Uit literatuur blijkt dat het aanhaken bij landelijke campagnes of als gemeente/regio zelf een campagne voeren werkt. Investeer in een publiekscampagne door lokaal/regionaal werkende professionals van GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst
) en verslavingszorg te stimuleren om de NIX18 campagne te bevorderen en deze aan te laten sluiten bij lokale/regionale initiatieven.
- Inzetten op preventie kan ook via alcoholinterventies voor op school, waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijdsfase (vroege, midden en late adolescentie) en waarbij ouders worden betrokken. Ondersteun scholen door hen te stimuleren en erkende interventies in te zetten, bijvoorbeeld de interventie Helder op School.
- In de vroege adolescentie (11-13 jaar) zijn universele alcoholinterventies gericht op het versterken van zelfcontrole, probleemoplossende –en sociale vaardigheden en het betrekken van ouders effectief.
- In de late adolescentie (16 jaar en ouder) zijn vooral selectieve alcoholinterventies gericht op sociale normen, het versterken van zelfcontrole, motiverende gespreksvoering en het betrekken van ouders effectief.
Let op: Focussen op weerbaarheid tegen groepsdruk en peereducatie blijkt niet effectief te zijn en zelfs tegenstelde effecten te bereiken in de vroege adolescentie (11-13 jaar). Ook in de midden adolescentie (14-15 jaar) is een focus op weerbaarheid tegen groepsdruk niet effectief gebleken.
(Jong)volwassenen
- Voor educatie aan mbo-studenten kan In Charge worden ingezet als onderdeel van Helder op School.
- Bij (jong)volwassenen kan ook worden ingezet op peer-educatie. Hierbij geven leeftijdsgenoten voorlichting aan elkaar over de risico’s en gevolgen van (problematisch) alcoholgebruik. Let op: Focussen op weerbaarheid tegen groepsdruk en peereducatie blijkt niet effectief te zijn en zelfs tegenstelde effecten te bereiken in de vroege adolescentie (11-13 jaar). Ook in de midden adolescentie (14-15 jaar) is een focus op weerbaarheid tegen groepsdruk niet effectief gebleken.
- Het trainen van barpersoneel helpt om verantwoord alcohol te schenken aan (jong)volwassenen.
- Voorlichting gericht op studenten kan onder andere bestaan uit informatie over de risico’s van (veel) alcoholgebruik en te verwijzen naar digitale informatie, zelftests en laagdrempelige zelfhulp. De gemeente kan hier ook het programma STIJN voor inzetten.
- Voor het voorkomen van rijden onder invloed kan je aansluiten bij de BOB-campagne. Daarnaast kunnen gemeenten samenwerken met de lokale instelling voor verslavingszorg om een Alcohol Verkeer Cursus aan te bieden aan (jong)volwassenen in ruil voor korting op het rijbewijs.
55-plussers
- Zet in op het verhogen van het kennisniveau van ouderen over alcohol, over de norm voor verantwoord alcoholgebruik en over de risico’s van alcohol in het algemeen en in relatie tot ouder worden. Organiseer bijvoorbeeld een bijeenkomst op wijk- of gemeenteniveau om met professionals (zie onder ‘samenwerking’ in het achtergrondrapport) de cijfers en zorgen over alcoholgebruik onder ouderen te bespreken, in kaart te brengen wat zij weten en te verkennen of er draagvlak is voor een aanpak.
- Snijd voorlichtingsmaterialen, –campagnes en (e-health)interventies toe op ouderen.
- Geef meer bekendheid aan de mogelijkheden die er zijn om hulp en advies te vragen.
Integrale lesprogramma's
Stimuleer en faciliteer scholen om preventieprogramma's in te zetten. Voorlichting geven in het onderwijs is alleen effectief als je rekening houdt met de richtlijnen verslavingspreventie en je daarnaast ook op andere pijlers inzet.
Een voorbeeld van een integraal lesprogramma is Helder op School, waarin ook aandacht is voor ouders, de schoolomgeving, regels en afspraken, signaleren en het aanpakken van problemen.
Landelijke campagnes op lokaal niveau
Doe mee aan landelijke campagnes als NIX18 of zet een eigen campagne op, die zich specifiek richt op een lokale doelgroep. Zo heeft de gemeente Barneveld in samenwerking met de jongerenraad en FrisValley de campagne Eentje Minder ontwikkeld om (vooral) jongeren bewust te maken dat alcohol en verkeer niet samengaan. Een ander voorbeeld is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen waarin lokale partners samenwerken aan het terugdringen van alcoholgebruik onder de 18 jaar en het tegengaan van schadelijk alcoholgebruik t/m 23 jaar.
Signalering, advies en ondersteuning
Alcoholproblemen ontstaan vaak sluipend. Problemen vroeg signaleren en daarna adequaat reageren voorkomt dat het verergert en zwaardere zorg nodig is. De rol van de gemeente bij betrekking tot signaleren en adequaat handelen is coördinerend en stimulerend.
Neem als gemeente de regie en zorg voor samenwerking tussen gemeente, zorgverleners en waar mogelijk zorgverzekeraars.
Algemeen
- Stimuleer en train professionals in het onderwijs, de zorg en in de wijk om te screenen op mensen met problematisch alcoholgebruik. Zorg dat voor deze groep (kortdurende) effectieve interventies beschikbaar zijn, om (ernstig) overmatig tot problematisch alcoholgebruik te verminderen
- Laat de GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) of uw lokale instelling voor verslavingszorg cursussen of trainingen organiseren, zoals de Instructie Verantwoord Alcohol schenken of de Barcode training. Met name voor professionals die in het uitgaansleven zorgen voor naleving van de Alcoholwet of die moeten omgaan met alcohol- en druggerelateerde agressie.
Jongeren
- Bied professionals die met jongeren in contact komen trainingen aan in het signaleren van problematisch alcoholgebruik.
- Stimuleer het inzetten van effectieve kortdurende interventies gericht op jongeren en jong volwassenen met overmatig of problematisch alcoholgebruik, zoals Moti-4.
(Jong)volwassenen
- Bij studentenverenigingen kun je voor vroegsignalering en gespreksvoering ook denken aan het trainen van bestuursleden, de sociëteitscommissie, vertrouwenspersonen en de barcommissie . Ondanks dat zij geen hulpverleners zijn, kunnen zij wel signaleren en verwijzen.
55-plussers
- Zet in op ‘screening’ (korte vragenlijst) door professionals om de aard en omvang van alcoholgebruik bij individuele ouderen verder te verkennen. Dit kan op zichzelf al effect hebben, omdat het de oudere stil doet staan bij diens gebruik en de risico’s daarvan.
- Het inzetten van een kortdurende interventie gericht op het minderen of stoppen van alcoholgebruik, of de overstap naar verdere behandeling mogelijk te maken blijkt uit de literatuur te werken.
- Vergroot de signalerings- en gespreksvaardigheden van zorg- en hulpverleners en vrijwilligers die met 55-plussers werken.
Trainingen voor professionals
Stimuleer en train professionals in het onderwijs, de zorg en in de wijk om te screenen op mensen met problematisch alcoholgebruik. Zorg dat voor deze groep (kortdurende) effectieve interventies beschikbaar zijn, om (ernstig) overmatig tot problematisch alcoholgebruik te verminderen, bijvoorbeeld via minderdrinken.nl voor volwassenen. Of verwijs hen door naar gespecialiseerde (jeugd)verslavingszorg.
Laat de GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) of uw lokale instelling voor verslavingszorg cursussen of trainingen organiseren. Met name voor professionals die in het uitgaansleven zorgen voor naleving van de Alcoholwet of die moeten omgaan met alcohol- en druggerelateerde agressie.
Een van de in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is dat gemeenten een netwerksamenwerking opzetten om alcoholproblematiek bij inwoners van 18 jaar en ouder tijdig te signaleren. Lees in de brochure met geleerde lessen uit vier regio’s hoe jouw gemeente zorgt voor een succesvolle lokale/regionale netwerksamenwerking.
Fysieke en sociale omgeving
Zowel de inrichting van de fysieke omgeving als de sociale norm die een omgeving impliciet uitdraagt, is van invloed op hoe mensen zich in die omgeving gedragen. Dat geldt voor de openbare ruimte, maar ook voor bijvoorbeeld de thuisomgeving, school, sportverenigingen en uitgaansgebieden. Daarnaast kan de sociale omgeving van de drinker het gewenste gedrag impliciet of expliciet ondersteunen. Denk aan sportkantines die de tap sluiten tijdens jeugdwedstrijden en ouders die niet drinken op een kinderfeestje.
Als gemeente kun je in verschillende maatschappelijke sectoren zulk alcoholbeleid stimuleren én naar het eigen alcoholbeleid kijken.
Jongeren
- Creëer een alcoholvrije omgeving voor jongeren door het aanbieden van aantrekkelijke alcoholvrije alternatieven, het inrichten van alcoholvrije bars en het weren van alcoholreclames. Stimuleer ouders, scholen, sportverenigingen en horeca om hieraan bij te dragen.
- Beperk de sociale beschikbaarheid van alcohol door het versterken van de norm NIX18: niet roken, niet drinken. Materialen ter ondersteuning zijn te vinden in deze toolkit.
- Organiseer voor jongeren onder de 18 jaar alcoholvrije feesten en alternatieve activiteiten zonder link met uitgaan en drinken, bijvoorbeeld in samenwerking met jongerencentra.
- Voer sterke formele controle uit, zie tips onder Wet- en regelgeving.
(Jong)volwassenen
- In het uitgaansleven kan de fysieke omgeving bijdragen om de gewenste keuzes makkelijk te maken. Trek bij het opstellen en uitvoeren van het P&H-plan trekken gemeenten r op met de horeca en andere stakeholders van het uitgaansleven. In De factsheet Omgevingspreventie in het uitgaansleven: meer veiligheid en minder gezondheidsschade en de Aanpak Dronkenschap en doorschenken: van intentie naar actie staan meer tips om de negatieve gevolgen van dronkenschap tegen te gaan.
- Sluit aan bij een campagne zoals ‘Ben je dronken? Dan krijg je geen alcohol meer’ kan ook bijdragen aan het tegengaan gaan van dronkenschap.
55-plussers
Op plekken waar veel ouderen komen zoals een buurthuis of sportvereniging kan de gemeente in gesprek gaan over: openingstijden van de bar, aanbod van aantrekkelijke alcoholvrije alternatieven, prijsbeleid (lagere prijzen voor alcoholvrije dranken), getraind barpersoneel met kennis en vaardigheden op het gebied van verantwoord schenken, inrichting en aankleding (geen focus op drinken, beperken van reclamemateriaal), aantrekkelijk activiteitenaanbod, aanwezigheid voorlichtingsmateriaal, deskundigheid van de professionals op het gebied van signaleren en begeleiden.
-
Zet effectieve maatregelen in om de fysieke beschikbaarheid van alcohol te beperken; handhaaf de minimumleeftijdsgrens van 18 jaar, stel verkoopverboden in en beperk het aantal verkoopdagen, -tijden en -punten.
-
Beperk reclame-uitingen en de beschikbaarheid van alcohol in de openbare ruimte.
-
Stimuleer sportverenigingen om een alcoholbeleid op te stellen en na te leven, bijvoorbeeld aan de hand van de tips en voorbeelden van het Trimbos-instituut.
- Stimuleer werkgevers in de gemeente om een alcoholbeleid in te voeren. Mogelijk samen met andere gezondheidsmaatregelen voor werknemers. Als gemeente ben je ook werkgever en kun je het goede voorbeeld geven.
Regelgeving en handhaving
De belangrijkste wet voor het lokale alcoholbeleid is de Alcoholwet. Als gemeente heb je de verantwoordelijkheid om elke vier jaar een Preventie- en Handhavingsplan alcohol op te stellen. Hierin staan de hoofdzaken van het beleid voor de preventie van alcoholgebruik, met name onder jongeren. En hoe je de wet handhaaft.
Binnen de landelijke kaders heb je als gemeente de mogelijkheid om lokale regels te bepalen voor horeca, paracommerciële inrichtingen (zoals sportkantines), detailhandel, openbare ruimte, evenementen en drankketens.
- Beperk reclame-uitingen en de beschikbaarheid van alcohol in de openbare ruimte.
- Stimuleer sportverenigingen om een alcoholbeleid op te stellen en na te leven, bijvoorbeeld aan de hand van de tips en voorbeelden van het Trimbos-instituut.
- Stimuleer werkgevers in de gemeente om een alcoholbeleid in te voeren. Mogelijk samen met andere gezondheidsmaatregelen voor werknemers. Als gemeente ben je ook werkgever en kun je het goede voorbeeld geven met een ADM-beleid.
- Handhaaf het verbod op toelaten van , zie voor tips Dronkenschap en doorschenken: van intentie naar actie.
- Maak gebruik van de mogelijkheden van de Alcoholwet, zoals het verbieden van Happy Hours, een leeftijdsgrens instellen van 21 bij horecagelegenheden, en het inzetten van verkoopverboden. Zie ook de Factsheet Naleven van de leeftijdsgrens alcohol op evenementen - Trimbos-instituut
- Stel voorwaarden aan vergunningen om de naleving van de leeftijdsgrens te verbeteren of om de beschikbaarheid van alcohol te beperken, bijvoorbeeld bij (openbare) evenementen zoals Koningsdag, jaarmarkten en Bevrijdingsfestivals.
- Zet actief in op toezicht en handhaving, bijvoorbeeld met regelmatige mysteryshop-controles bij alcoholverstrekkers. Handhaving is essentieel voor effectief alcoholbeleid.
- Werk samen met de politie om rijden onder invloed en doorschenken bij dronkenschap tegen te gaan.
Lees meer op de website Handreiking toezicht op de Alcoholwet en het dossier Toezicht en handhaving Alcoholwet – gemeenten van het Expertisecentrum Alcohol.
-
Voorwaarden die bijdragen aan het beperken van alcoholgebruik: bijvoorbeeld het verbieden van happy hours in de horeca of stuntprijzen voor alcohol in de detailhandel.
-
Regels voor schenktijden alcohol in paracommerciële inrichtingen: bijvoorbeeld sportkantines.
-
Toelatingsleeftijd vaststellen voor horecagelegenheden: hierdoor mogen jongeren onder een bepaalde leeftijd na een bepaald tijdstip niet meer naar binnen.
- Gerichte handhaving: bijvoorbeeld bij locaties waar de naleving van de alcoholwetgeving slecht is. Zoals plekken die de leeftijdsgrens niet handhaven, dronken personen naar binnen laten of die alcohol blijven schenken aan mensen die al dronken zijn. Je kunt dit combineren met andere vormen van preventie en nalevingsonderzoek.
Lees meer op de website Handreiking toezicht op de Alcoholwet en het dossier Toezicht en handhaving Alcoholwet – gemeenten van het Expertisecentrum Alcohol.
Meer informatie
- Trimbos-instituut: Alcohol
- Expertisecentrum Alcohol: wetenschappelijke kennis voor professionals
- Alcoholinfo.nl: publieksinformatie en adviezen over alcohol gebaseerd op de laatste stand van de wetenschap
- STAP.nl: Nederlands instituut voor alcoholbeleid
- Lokaal samenwerken aan verslavingspreventie (Verslavingskunde Nederland)