Op deze pagina hebben we een aantal handige en beproefde instrumenten/tools op een rij gezet die je helpen op verschillende momenten of thema's in jullie aanpak. 

 

Planmatig werken

Hier vind je tools of instrumenten die je kunt gebruiken bij het planmatig werken. Er zijn tools beschikbaar voor de voorbereiding en voor evalueren.

  • De datawijzer van de Toolkit preventie in de wijk van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu).
    • De datawijzer biedt inzicht in indicatoren waarvoor cijfers uit landelijke bronnen op wijkniveau beschikbaar zijn. Deze indicatoren zijn ingedeeld in zes domeinen.
    • De preventiewijzer helpt om tot een mix van interventies te komen voor veertien preventiethema’s, zoals eenzaamheid bij ouderen, roken en drugs bij jongeren en stress en burn-out bij volwassenen (RIVM, 2018).
       
  • De App Beweeg Vriendelijke Omgeving Scan geeft op een snelle en simpele manier inzicht in de beweegvriendelijkheid van een buurt of wijk. Het helpt ook om het onderwerp ‘ruimte voor bewegen’ op de agenda te zetten en hierover in discussie te gaan (Kenniscentrum Sport en Bewegen).

 

  • De handreiking doelen stellen bij een lokale aanpak van o.a. gezondheidsachterstanden geeft inzicht in het waarom, wanneer en hoe van doelen stellen en in verschillende soorten doelen (Gezond In…, 2020).
     
  • Een Doelenboom helpt je om jullie algemene beleidsdoel te vertalen naar concrete en meetbare hoofd- en subdoelen. Werk daarbij van boven naar beneden. (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), 2011).

De preventiematrix helpt bij het overzichtelijk maken van de activiteiten en interventies die er in jouw gemeente al zijn voor verschillende doelgroepen. De matrix kan op verschillende manieren worden gebruikt door gemeenten en/of professionals al dan niet samen met inwoners (NCJ Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) (Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ)), 2022)

  • De Inspiratiewijzer (2023) bevat concrete handvatten, tools en voorbeelden over hoe je integraal beleid of programma’s kunt monitoren en/of evalueren. Het is een gezamenlijk product van RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), JOGG JOGG Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst (JOGG Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst), Pharos Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen. (Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen.), Alles is Gezondheid, Vereniging Sport en Gemeenten, ZonMw Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie) en GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland.
     
  • De Checklist 'Waar staat onze gemeente met de integrale aanpak biedt items waarmee je kunt monitoren hoe het proces van domeinoverstijgend samenwerken bij jullie integrale aanpak verloopt (Pharos, Gezond In).
     
  • De Handreiking Participatieve Monitoring en Evaluatie(PDF) (Wijzer in de Wijk, dec 2022) neemt je mee in het proces van het maken van een monitorplan. Bereiken de interventies de (juiste) inwoners? Verlopen de interventies met de juiste focus? Is de samenwerking tussen de (keten-)partners verbeterd? Voelen bewoners zich (positief)gezonder?
     
  • De Tijdlijnmethode (Kenniscentrum Sport en Bewegen, 2016) is een hulpmiddel voor (tussentijdse) evaluatie. Het helpt om de belangrijkste gebeurtenissen en invloeden van de werkzaamheden of van het project in de tijd te ordenen en inzichtelijk te maken.
     
  • De Checklist effectieve intersectorale samenwerking rondom de gezonde wijk(PDF) (TNO Nederlandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (Nederlandse organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek)) helpt om bestaande intersectorale samenwerking te toetsen aan de hand van 25 bevorderende factoren over verwachtingen, samenstelling, financiering, inzet, structuur, communicatie en resultaat. 

 

Domeinoverstijgend samenwerken

Eén van de belangrijkste factoren voor een goed resultaat is een goede samenwerking. Waarbij je breder kijkt dan alleen je eigen domein gezondheid en welzijn. Onderstaande instrumenten helpen je partijen in kaart te brengen en bieden handvatten voor een geslaagde samenwerking.

  • Met een Netwerkanalyse breng je partijen in de wijk rondom een idee of initiatief in beeld. Zo wordt duidelijk welke partijen je wil betrekken bij het maken van het wijkgezondheidsprofiel (Kenniscentrum Sport en Bewegen / Wageningen Universiteit, 2016).
     
  • Een krachtenveldanalyse(PDF) helpt om in kaart te brengen hoe partijen in een samenwerkingsverband of netwerk zich tot elkaar verhouden. In het krachtenveld plaats je de actoren/stakeholders, hun betrokkenheid, hun invloed en hoe de onderlinge relaties zijn (Kessels& Smit, 2014).
     
  • De Veranderdriehoek laat zien wanneer je welk type mensen het beste bij uw netwerk kunt betrekken (Kennisbank Sport en Bewegen, 2016).
     
  • De innovatiespiraal laat zien in welke fase het netwerk is. In elke fase moeten er andere dingen gebeuren. Meestal zijn er ook andere mensen bij betrokken. De innovatiespiraal helpt je om te kiezen wat er het eerst moet gebeuren (Kennisbank Sport en Bewegen, 2016).
     
  • De Toolkit lokale werksessie samenwerken aan gezondheid in de wijk ondersteunt je bij het organiseren van een werksessie met professionals en inwoners waarin jullie samen aan de slag gaan met gezondheid in de buurt, wijk of gemeente. Het bevat een draaiboek met de opzet van de bijeenkomst, werkvormen en een handige tijdlijn met tips (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)/NHG Nederlands huisartsengenootschap (Nederlands huisartsengenootschap), 2019).
     
  • Het draaiboek ‘Samenwerken in de wijk’ helpt bij het organiseren van een bijeenkomst met jouw samenwerkingspartners om de samenwerking vorm te geven, te verbeteren en/of bij te sturen (IWW, 2017).
     
  • De Gespreksleidraad voor gemeenten en zorgverzekeraars helpt je bij de stap van kennismaken naar samenwerken. De gesprekspunten zijn een hulpmiddel bij het opzetten van preventieactiviteiten. Het biedt aanknopingspunten voor nadere kennismaking, inhoudelijke verdieping en werken aan onderling vertrouwen (RIVM, 2018).
     
  • Een van de acties van gemeenten in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is dat zij een netwerksamenwerking opzetten om alcoholproblematiek bij inwoners van 18 jaar en ouder tijdig te signaleren. Lees in de brochure met geleerde lessen uit vier regio’s hoe je in jouw gemeente zorgt voor een succesvolle lokale/regionale netwerksamenwerking. 

 

Inwoners betrekken bij de plannen

Onderstaande instrumenten helpen je bij het op de juiste manier betrekken van inwoners. 

  • Via de Participatiewijzer kun je een afweging maken over hoe jouw gemeente inzet op inwonerparticipatie (Prodemos).
     
  • Randvoorwaarden voor succesvolle inwonerparticipatie. Handvatten op basis van onderzoek naar de ervaringen van professionals en inwoners. Deze publicatie van het RIVM helpt de randvoorwaarden te creëren voor succesvolle inwonerparticipatie bij zorg en ondersteuning. (RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), 2022).
     
  • De Keuzewijzer e-tools 2.0 biedt een overzicht van goede tools om burgers online te betrekken bij beleid en besluitvorming. De keuzewijzer geeft ook de ervaringen van gemeenten die deze al gebruiken (Movisie Landelijk Kennisinstituut Sociale Vraagstukken (Landelijk Kennisinstituut Sociale Vraagstukken), juli 2020).
  • De Handreiking Inwoners in de hoofdrol (Pharos Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen. (Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen.), 2019). Biedt praktische handvatten en goede voorbeelden om inwoners met een lage sociaaleconomische status te bereiken, en hen te betrekken bij gezondheidsbeleid en de uitvoering daarvan.
     
  • De Checklist Bereiken en Betrekken inwoners helpt gemeenten om na te lopen of alles is gedaan om inwoners met een lage SES Sociaal-economische Status (SES) Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus. (Sociaal-economische Status (SES) Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus.) en/of migrantenachtergrond te betrekken bij het gezondheidsbeleid en de uitvoering (Pharos, januari 2018).