Als GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) of gemeente heb je een belangrijke rol bij samenhangend beleid rond ouderen opzetten en uitvoeren. Met welke wetten heeft een gemeente te maken rond de gezondheid van ouderen? Dat lees je op deze pagina. En ook lees je over landelijk beleid, landelijke programma’s en welke netwerken er al bestaan waar jij mogelijk bij aan kunt sluiten.
Landelijke programma’s en organisaties
Wettelijk kader
Wet Publieke Gezondheid (artikel 5a) & Ouderengezondheidszorg
De verantwoordelijkheid van gemeenten rond preventieve zorg voor ouderen staat in artikel 5a van de Wet Publieke Gezondheid (WPG) | wetten.overheid.nl. Gemeenten hebben een grote beleidsvrijheid hoe zij deze taken invullen. Een gemeente heeft de volgende taken voor ouderengezondheidsbeleid:
- Ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van ouderen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren (ouderenmonitor) systematisch volgen en signaleren.
- Behoeften aan zorg inschatten.
- Specifieke stoornissen als comorbiditeit vroegtijdig opsporen en voorkomen.
- Voorlichting, advies, instructie en begeleiding geven.
- Maatregelen formuleren om gezondheidsbedreigingen te voorkomen.
In dezelfde wet staat dat de gemeente via een gemeenteschappelijke regeling moet zorgen voor de instelling en instandhouding van een regionale gezondheidsdienst, de GGD (artikel 14-16). De GGD heeft een uitvoerende en adviserende rol bij de gemeentelijke taken die beschreven zijn in deze wet.
Wet maatschappelijke ondersteuning
Niet alle ouderen kunnen zonder hulp zelfstandig wonen. Gemeenten zijn vanuit de Wet Maatschappelijke ondersteuning (Wmo) | wetten.overheid.nl verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die niet op eigen kracht zelfredzaam zijn. Het kan gaan om:
- Mantelzorgers ondersteunen om hen tijdelijk te ontlasten.
- Mensen met een psychische stoornis een plaats bieden in een beschermde woonomgeving.
- Opvang van inwoners bij huiselijk geweld en mensen die dakloos zijn.
- Een aanpak tegen eenzaamheid.
Zorgverzekeringswet
Iedereen ouder die 18 jaar of ouder is, is wettelijk verplicht een basisverzekering af te sluiten. Hiermee zijn inwoners verzekerd voor bijvoorbeeld de zorg die verleend wordt door de huisarts of wijkverpleegkundige. Deze zorgprofessionals spelen ook een rol bij de vroegsignalering van problematiek bij ouderen. Zij kunnen vervolgactiviteiten ondernemen, zoals een individueel zorgplan opstellen en/of doorverwijzen naar andere zorgverleners. Zorgverzekeringswet | wetten.overheid.nl.
Omgevingswet
Sinds 2024 is de Omgevingswet van kracht. Deze wet biedt gemeenten de gelegenheid om het beleid en de aanpak voor een gezonde leefomgeving steviger te verankeren. Door decentralisering van taken krijgen gemeenten meer ruimte voor lokaal maatwerk. Ze kunnen hun eigen ambities formuleren en een eigen omgevingsvisie en -plan ontwikkelen, waarin gezondheid expliciet wordt meegenomen. Dit betekent dat gezondheid op lokaal niveau meer aandacht krijgt in de afwegingen. Het verbinden van de Omgevingswet met andere wetten, zoals de Wpg (Wet publieke gezondheid ) en Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning ), biedt kansen. Groene ruimtes creëren kan bijvoorbeeld uitnodigen tot bewegen en ontmoeten, met als resultaat een positieve invloed op het welbevinden van inwoners. Omgevingswet | wetten.overheid.nl.
Overige wetten
Wil je meer weten over hoe je gezondheidsthema’s en preventie agendeert in het gemeentelijke gezondheidsbeleid, bekijk dan de algemene informatie over landelijk beleid en programma's.
Landelijk beleid en akkoorden
Landelijk nota volksgezondheid
GALA, Sportakkoord II en brede SPUK
Vitaal ouder worden is een belangrijk thema in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) uit 2023. Denk aan een gezond voedingspatroon, bewegen en valpreventie. Op basis van het GALA en Sportakkoord II kun je een samenhangende lokale aanpak ontwikkelen rond gezondheid, sport en bewegen én sociale basis. Lees meer over GALA, het Sportakkoord II en de Brede SPUK-regeling.
AZWA
Het Aanvullend Zorg en Welzijnsakkoord (AZWA) uit 2025 is gericht op het gelijkwaardiger toegankelijk maken van passende zorg en ondersteuning. De ambities zijn om de samenwerking tussen het medisch en sociaal domein te versterken en zo bij te dragen aan een gezond en actief leven voor iedereen. Voor concreet beleid gericht op vitaal ouder worden zijn de afspraken uit onderdeel D5 relevant. Voor vitaal ouder worden zet het akkoord in op de basisfunctionaliteiten valpreventie, ketenaanpak dementie (incl. preventie; ontwikkelagenda deel 1) en ketenaanpak vitaal thuis (ontwikkelagenda deel 2). Een basisinfrastructuur met onder andere inloopvoorzieningen Sociaal en Gezond (buurt en ziekenhuis, inclusief gezondheidsloketten) en een lokaal team met hechte wijkverbanden wordt in onderdeel D6 beschreven. AZWA | open.overheid.nl.
Nationaal Preventieakkoord
Het Nationaal Preventieakkoord richt zich op een gezonder Nederland in 2040 en is gesloten met patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportverenigingen en sportbonden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Dit akkoord richt zich op de thema’s roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Gemeenten kunnen dit akkoord gebruiken om een eigen lokaal preventieakkoord te maken voor gezonde en vitale inwoners. Lees meer over lokale preventieakkoorden.
Samenhangende Preventiestrategie
De Samenhangende Preventiestrategie bouwt voort op het Nationaal Preventieakkoord. Naast de thema’s roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik is deze strategie uitgebreid met de thema’s drugsgebruik, schermtijd, gehoorschade, seksuele gezondheid, vaccinaties, zonbescherming en bewegen. De acties zijn geclusterd per leefomgeving: thuis, school, supermarkt, zorg, online, vrije tijd en werk. Ondanks de focus op jeugd biedt deze strategie haakjes voor beleid gericht op vitaal ouder worden. Bijvoorbeeld vanuit het plan voor een toekomstbestendige sportinfrastructuur en ruimte voor sport en bewegen, de inzet op vroegsignalering van alcoholproblematiek, de aanpak ondervoeding, het bespreekbaar maken van leefstijl in de spreekkamer van zorgprofessionals en de inzet op gezondheid en vitaliteit op de werkvloer. Samenhangende Preventiestrategie | open.overheid.nl.
Hoofdlijnenakkoord ouderenzorg
Het hoofdlijnenakkoord ouderenzorg (HLO) is in juli 2025 ondertekend door de overheid, zorg- en welzijnsorganisaties, ouderenorganisaties, beroepsverenigingen en zorgverzekeraars. Het akkoord moet ervoor zorgen dat de ouderenzorg toekomstbestendig blijft. Het HLO heeft twee belangrijke doelen: 1) Het verminderen van de personeelstekorten in de zorg om zo de zorg toegankelijk te houden. 2) De ondersteuning en zorg sluit aan bij de voorkeuren en mogelijkheden van ouderen. Mantelzorgondersteuning en langer thuis wonen zijn onderwerpen waarover afspraken zijn gemaakt. Hoofdlijnenakkoord ouderenzorg | open.overheid.nl.
Landelijke programma's en netwerken
Nationale Coalitie Eén tegen eenzaamheid
De Nationale Coalitie Eén tegen eenzaamheid is een initiatief van het ministerie van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ) om op lokaal niveau, samen met bedrijven, maatschappelijke organisaties, eenzaamheid onder ouderen te verminderen. Vijf pijlers vormen de start van de lokale aanpak tegen eenzaamheid. Met deze pijlers richt je je op een duurzame aanpak waarin iedereen verantwoordelijkheid neemt:
- Bestuurlijk commitment
- Creëer een sterk netwerk
- Betrek mensen die eenzaam zijn
- Werk aan een duurzame aanpak
- Monitoring en evaluatie
BeterOud
BeterOud is een samenwerkingsverband van ouderen, professionals en organisaties en komt voort uit het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). BeterOud richt zich op de kwaliteit van leven voor ouderen verbeteren. Ook lokaal samenwerken is een onderwerp waar BeterOud zich mee bezighoudt.
Regionale netwerken ouderenzorg
In acht regionale netwerken ouderenzorg werken honderden organisaties samen. Zij richten zich op innovatieve projecten en verspreiden zo de meest kansrijke inzichten en opbrengsten. Lees meer en bekijk de video en voorbeelden van deze regionale ouderennetwerken | beteroud.nl.
Migrantenouderen en gezondheid
Het programma Vitaal ouder worden voor iedereen | pharos.nl deelt kennis en goede praktijkvoorbeelden uit de zorg en biedt een overzicht van elementen die goed werken voor laagopgeleide ouderen en migranten.