Als u als gemeente wilt werken aan het voorkomen van ondervoeding bij ouderen, dan vindt u onder 'wat werkt' en 'wat werkt waarschijnlijk' bruikbare elementen waar u mee aan de slag kunt. Voor alle interventies geldt dat het van belang is om de oudere er zelf zoveel mogelijk bij te betrekken en aan te sluiten bij hun achtergrond en levensfase. Ondanks dat er dus wel wat bekend is over wat werkt bij ondervoeding bij ouderen is er ook nog veel niet goed onderzocht. Bij wat is onbekend of onzeker leest u hier meer over. In het achtergronddocument bij dit dossier staat een uitgebreidere beschrijving van de resultaten van de analyse van literatuur en relevante websites. Op de volgende pagina’s vindt u cijfers en feiten over de omvang van ondervoeding bij ouderen en voorbeelden van interventies.

Wat werkt:

Het gebruik van supplementen, bij voorkeur in combinatie met individueel voedingsadvies, bij ouderen die al ondervoed zijn of die door bijvoorbeeld ziekte een verhoogd risico hebben op ondervoeding. Dit heeft vooral effect op het verhogen van het lichaamsgewicht en energie- en/of eiwitinname. Het effect op functioneren en op het voorkómen van ziekte is echter nog niet duidelijk.

Wat werkt waarschijnlijk:

  • Het geven van (voedings)voorlichting aan zelfstandig wonende ouderen. Dit is met name effectief als er intensief contact is (bij voorkeur persoonlijk) met de deelnemers en als de voorlichting toegespitst is op de behoefte van de betreffende oudere.
  • Het gebruik van maaltijdservices, vooral voor de meer kwetsbare ouderen die niet meer zelfstandig voor een maaltijd kunnen zorgen.
  • Het gebruik van verrijkte voedingsmiddelen bij ouderen die al ondervoed zijn, of die door bijvoorbeeld ziekte een verhoogd risico hebben op ondervoeding. Verrijking van voedingsmiddelen kan ofwel in de vorm van een grotere portie, ofwel door extra nutriënten (bijvoorbeeld eiwit) toe te voegen aan bestaande voedingsmiddelen.

Wat is onzeker of onbekend:

Ouderen zelf geven aan dat eenzaamheid en het niet meer zelf kunnen koken of boodschappen doen redenen zijn om minder goed te eten, wat bij kan dragen aan ondervoeding. Er bestaan diverse initiatieven waarbij samen wordt gegeten, en initiatieven die ondersteuning bieden aan zelfstandig wonende ouderen bij het bereiden van een maaltijd, zoals hulp bij de boodschappen en samen koken. Zulke initiatieven kunnen er voor zorgen dat ouderen meer gaan eten en zouden daardoor indirect ondervoeding kunnen voorkomen. Dit is echter nog niet goed onderzocht.

  • Organiseer activiteiten, zowel voor zorgverleners als voor ouderen om de bewustwording en kennis over ondervoeding te vergroten. Een website die hierbij behulpzaam kan zijn is www.goedgevoedouderworden.nl voor ouderen en hun mantelzorgers. Ook de website van het Voedingscentrum biedt informatie over voeding en ouderen.
  • Vergroot de signaleringsvaardigheden van zorg- en hulpverleners, zodat (het risico op) ondervoeding eerder wordt opgemerkt. Op de website van de Stuurgroep Ondervoeding staat een toolkit, met daarin materialen die gebruikt kunnen worden bij de scholing van onder andere huisartsen en praktijkondersteuners en van verpleegkundigen, verzorgenden en POH Praktijkondersteuner Huisartsen (Praktijkondersteuner Huisartsen )-ers. Hier staat ook een overzicht van gespecialiseerde diëtisten die een workshop of presentatie kunnen geven over ondervoeding. Ook op de website van ‘Zorg voor Beter’ staat lesmateriaal over voeding en ouderen. Deze website is vooral gericht op professionals werkzaam in de verpleging, verzorging en eerste lijn.
  • Spreek af wie welke verantwoordelijkheid heeft binnen de gemeente, zowel voor vroegsignalering van ondervoeding als het vervolg daarop. Het gaat hierbij vooral over de taakverdeling tussen huisartsenpraktijk, diëtist en (wijk)verpleegkundige of verzorgende.
  • Sluit zoveel mogelijk aan bij de wensen en behoeften van ouderen, zowel in de wijze van benaderen als in de aanpak. Zorg er bijvoorbeeld voor dat locaties waar activiteiten plaatsvinden goed toegankelijk zijn en sluit aan bij vaste gewoontes.
  • Combineer de aanpak van ondervoeding met andere initiatieven die bijvoorbeeld gericht zijn op sociaal isolement en eenzaamheid.
  • Zorg dat de verschillende zorg- en hulpverleners op de hoogte zijn van initiatieven die er in de gemeente zijn op het gebied van samen eten of ondersteuning bij het zorgen voor gezonde maaltijden, en ook van de vergoedingen die daarvoor bestaan.