Om gezondheid te kunnen bevorderen is het belangrijk dat u weet welke factoren gezondheid positief of negatief beïnvloeden. Dit kunnen zowel gedrags- als omgevingsfactoren zijn. Om deze factoren in kaart te brengen kunt u gebruik maken van gedragsverklarende modellen, modellen voor gedragsverandering en modellen voor sociale en fysieke factoren van gezondheid.

Modellen die individueel gedrag verklaren

Gedragsverklarende modellen helpen u inzicht te krijgen welke factoren het gedrag mogelijk verklaren. Deze modellen sommen factoren op die samenhangen met gedrag of benoemen de factoren die samen kunnen bijdragen aan het gedrag. Gedragsverklarende modellen benoemen vaak de volgende factoren:

• Attitude: eigen opvattingen.
• Sociale invloed/subjectieve norm: opvattingen van anderen.
• Eigen effectiviteit: inschatting van eigen mogelijkheden het gewenste gedrag uit te voeren.
• Risicoperceptie: inschatting van het gezondheidsrisico.
• Ervaren ernst: inschatting dat het ongezond gedrag nadelige gevolgen heeft.

Voorbeelden van gedragsverklarende modellen zijn: Theory of Planned Behavior, ASE-model, Health Belief Model, social cognitive theory. Lees meer over deze modellen. 

Modellen voor individuele gedragsverandering

Modellen voor gedragsverandering geven inzicht in fases die iemand doorloopt om zijn of haar gedrag te veranderen. Dit inzicht kan u helpen om de interventie toe te snijden op de fase van gedragsverandering. Voorbeelden van gedragsveranderingsmodellen zijn: Stages of Change, Self-Determination Theory, Innovation theory, The Precaution Adoption Processmodel en Persuasive by Design. Lees meer over deze modellen.

Modellen voor sociale en fysieke omgevingsfactoren

Om de gezondheid van mensen te verbeteren is een omgeving die gezond gedrag mogelijk maakt een belangrijke voorwaarde,  naast aandacht voor gedrag en leefstijl. Om een gezonde omgeving te kunnen creëren is het nodig dat u weet welke omgevingsfactoren een rol spelen. Deze ecologische  modellen helpen u deze factoren in kaart te brengen. Kenmerkend voor deze modellen zijn de volgende punten[1]:

• Meerdere omgevingsfactoren beïnvloeden het gedrag, zoals sociale, fysieke, economische en politieke invloeden.
• Verschillende niveaus in de omgeving zijn van invloed. Denk aan micro- (dichtbij het individu), meso- (gemeenschap, bijvoorbeeld school, buurt of gemeente) en macroniveau (de maatschappij).
• Het samenspel van verschillende omgevingsinvloeden bepaalt het uiteindelijke gedrag. Bijvoorbeeld vanuit een landelijke beweegcampagne, besluit een gemeente een sportveldje aan te leggen, waardoor mensen meer gaan bewegen.

Voorbeelden van ecologische modellen zijn: ANGELO framework, Social Model of Health, Environmental Research Framework for Weight Gain prevention (EnRG). Lees meer over deze modellen

Gedragsmethoden en technieken op een rij

Met bovenstaande modellen krijgt u een beeld van factoren die gezondheidsgedrag beïnvloeden en waar u zich op gaat richten. Per factor zijn methoden beschikbaar om verandering te bewerkstelligen. Voorbeelden voor individueel gedrag zijn feedback, belonen, modelling en vaardigheidstraining. En voor beïnvloeden van (politieke) omgeving pleitbezorging en lobbyen. Een techniek is de praktische uitwerking van de methode. In onderstaand tabel ziet u verschillende factoren die gedrag beïnvloeden en welke methoden en technieken u daarbij kunt inzetten.

Meer lezen?

• Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering, een planmatige aanpak (Brug et al, 2016).
• Draaiboek gedragsverandering, de psychologie van beinvloeding begrijpen en gebruiken (Renes, Hermsen, 2016).  
• Modellen voor de fysieke en sociale determinanten van gezondheid (Wagemakers, Vaandrager, 2007). 
• Gedragstechnieken Intervention Mapping (bewust en onbewust gedrag, Engelstalig, Kok et al, 2015.
• Gedragstechnieken van Mitchie. (Engelstalig, gratis registreren nodig. Deze technieken staan bij kopje 'resources' onder de titel 'BCTTv1 PDF version.pdf', met uitleg en hoe ze in te zetten.