Dementie is een complexe en ingrijpende aandoening. Genezing van dementie is (nog) niet mogelijk. Wel kunnen we ons inspannen om dementie zoveel mogelijk te voorkómen of uit te stellen.

Literatuuronderzoek laat zien dat er inmiddels al veel bekend is over welke factoren van invloed zijn op het ontstaan van dementie. Daarnaast wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar interventies die gericht zijn op het voorkómen of uitstellen van dementie. Een deel van deze onderzoeken loopt nog (zoals FINGER-NL en PRODEMOS) en de resultaten hiervan zullen moeten uitwijzen of deze interventies effectief zijn.

In het achtergrondrapport van dit wat werkt dossier leest u wat er allemaal bekend is over de risicofactoren van dementie en over interventies die het risico op dementie kunnen verlagen. Hieronder vindt u een korte samenvatting van wat werkt en suggesties voor de praktijk. 

Wat werkt:

  • Het behandelen van een hoge bloeddruk (door leefstijlveranderingen en/of medicatie) en ernstig overgewicht op middelbare leeftijd
  • Inzet op stoppen met roken op alle leeftijden
  • Het stimuleren van cognitieve en sociale activiteiten
  • Een goede opleiding stimuleren

wat werkt waarschijnlijk

Wat werkt waarschijnlijk:

  • Het aanbieden van interventies die op meerdere risicofactoren tegelijk gericht zijn. Risicofactoren voor dementie komen namelijk vaak tegelijk voor.
  • Het stimuleren van een gezond voedingspatroon (bijvoorbeeld een Mediterraan voedingspatroon)
  • Inzetten op voldoende lichamelijke activiteit
  • Het voorkómen van traumatische hersenschade en gehoorschade

wat is onbekend

Wat is onbekend:

  • Het is nog niet duidelijk wat de effecten zijn van de behandeling van een slaapstoornis, diabetes of depressie op het ontstaan van dementie
  • Het is nog niet bekend of het verminderen van luchtverontreiniging een positief effect heeft op het voorkomen van dementie.
  • Het is onduidelijk of het dragen van een gehoorapparaat bij gehoorverlies effect heeft op het verkleinen van het risico op dementie.

Aan de slag

Bij het identificeren van risicogroepen voor dementie, vroegsignalering en het uitvoeren van een preventieprogramma zijn verschillende partijen betrokken. Een goede samenwerking van gemeente, GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst), huisarts, verzekeraar en thuiszorg- en welzijnsorganisaties is belangrijk, waarbij duidelijk moet zijn wie welke verantwoordelijkheid heeft. Vanuit de wet publieke gezondheid heeft de gemeente de verantwoordelijkheid om beleid voor preventieve zorg voor ouderen vorm te geven. De uitvoering van taken kan de gemeente beleggen bij GGD-en en andere betrokken organisaties. 

Gedragsverandering kost tijd. Om te zorgen voor een blijvend effect is het belangrijk dat interventies lang genoeg duren. Kijk dus vooruit en maak bijvoorbeeld ruimte in het beleid voor opvolging of structurele inbedding van een project.

De eerste tekenen van hersenschade ontstaan al meer dan twintig jaar voor de symptomen van dementie zichtbaar worden. Daarom is het belangrijk zo vroeg mogelijk te beginnen met preventie. In ieder geval vanaf middelbare leeftijd (40-45 jaar). Veel van de risicofactoren voor dementie zijn ook risicofactoren voor andere ziekten, zoals hart- en vaatziekten en kanker. Het is daarom goed om een gezonde leefstijl te bevorderen en mensen er meer bewust van te maken dat ze zelf veel kunnen doen om niet alleen dementie, maar ook andere ziekten te voorkómen of uit te stellen. Het gaat dan om: 

  • verminderen van overgewicht
  • gezonde voeding
  • meer bewegen
  • stoppen met roken
  • stimuleren van cognitieve functies
  • versterken van sociale netwerken

Maak hierbij ook gebruik van al bestaande interventies.

Multifactoriële interventies, dus interventies waarbij op meerdere risicofactoren tegelijk wordt ingegrepen, hebben de voorkeur. Risicofactoren voor dementie komen namelijk vaak gelijktijdig voor. De verwachting is dat deze interventies daardoor een groter effect hebben. Denk bijvoorbeeld aan de interventie FINGER, waarin leefstijlinterventies en cognitieve training gecombineerd worden. Voor cognitieve training geldt dat vooral activiteiten waarbij nieuwe vaardigheden worden geleerd effectief zijn. Zie ook de nu lopende studie FINGER-NL.

Veel mensen zijn zich er niet van bewust dat ze het risico op dementie kunnen verlagen. Een voorbeeld van een bewustwordingscampagne is ‘Wezijnzelfhetmedicijn.nl’ waarbij gebruik wordt gemaakt van de MijnBreincoach-app application (app) Application is een kant en klaar programma waarmee digitale apparatuur bepaalde functies kan vervullen. (application (app) Application is een kant en klaar programma waarmee digitale apparatuur bepaalde functies kan vervullen.).

Risicofactoren voor dementie komen in alle levensfasen voor, dus niet alleen op oudere leeftijd. De effecten zijn verschillend per levensfase. Zo begint aandacht voor opleiding al op jonge leeftijd en heeft het behandelen van hoge bloeddruk of ernstig overgewicht vooral effect op middelbare leeftijd.

Het risico op het ontstaan van dementie bij mensen met een lagere opleiding en/of een migratieachtergrond is groter. In de campagne ‘We zijn zelf het medicijn’ bleek ook dat met name in deze groepen het bewustzijn laag is. Het is daarom belangrijk om in de aanpak van dementie extra aandacht te hebben voor deze risicogroepen, ook wat betreft bewustwording. Het landelijk expertisecentrum Pharos kan daarbij advies en ondersteuning geven (zie ook Notitie preventie van dementie - Pharos 2021).

 

Sluit bij het inzetten van interventies zoveel mogelijk aan bij de mogelijkheden en wensen van de doelgroep. Zo kunnen mensen die al wat vergeetachtig worden of lichamelijke problemen hebben minder goed meedoen met de normale sportactiviteiten of sociale activiteiten. Voor deze mensen zijn aangepaste activiteiten nodig.

Tip: haak aan bij een bestaand initiatief

Er zijn al meerdere initiatieven voor mensen met (beginnende) dementie. Deze zijn vooral bedoeld om mensen met dementie zo lang mogelijk mee te laten doen in de samenleving en passende zorg en ondersteuning te geven.  U kunt deze initiatieven ook uitbreiden met aandacht voor het voorkómen van dementie. Lees meer op de pagina voorbeelden.

 

Meer informatie

Bekijk  onze interventies op het gebied van leefstijl. Bekijk ook andere databanken met interventies op het gebied van welzijn of langdurige zorg.

Bekijk ook onze wat werkt dossiers: