Gemeenten hebben een wettelijke taak op het gebied van preventieve zorg en moeten met hun beleid actief inzetten op het gebied van preventie en vroegsignalering Op deze pagina vindt u informatie over wetten waarin deze preventieve zorg is verankerd, landelijke afspraken t.a.v. beleid en programma’s waarbij u kunt aansluiten.
Wettelijk kader
Ouderengezondheidszorg in de Wet Publieke Gezondheid (artikel 5a)
De verantwoordelijkheid van gemeenten op het gebied van preventieve zorg voor ouderen is vastgelegd in artikel 5a van de Wet Publieke Gezondheid. Gemeenten hebben een grote beleidsvrijheid bij het invullen van deze taken. Als gemeente heeft u de volgende taken op gebied van ouderengezondheidsbeleid:
- Het op systematische wijze volgen en signaleren van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van ouderen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren (ouderenmonitor).
- Het inschatten van de behoeften aan zorg.
- De vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen als comorbiditeit.
- Het geven van voorlichting, advies, instructie en begeleiding.
- Het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen.
Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning ))
Gemeenten moeten er voor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen wonen. Ze zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die niet op eigen kracht zelfredzaam zijn. Het kan gaan om:
- Ondersteuning om de mantelzorger tijdelijk te ontlasten;
- Een plaats in een beschermde woonomgeving voor mensen met een psychische stoornis;
- Opvang in geval van huiselijk geweld en mensen die dakloos zijn.
- Een aanpak tegen eenzaamheid.
Zorgverzekeringswet
Iedereen ouder dan 18 jaar is wettelijk verplicht een basisverzekering af te sluiten. Denk hierbij aan de geneeskundige zorg door huisarts of wijkverpleegkundige, een verblijf in een ziekenhuis. Doordat deze zorg voor iedereen toegankelijk is, kunnen deze zorgprofessionals een rol spelen bij de vroegsignalering van ouderen. Zo kunnen zij vervolgactiviteiten ondernemen, zoals het opstellen van een individueel zorgplan en/of doorverwijzing naar andere zorgverleners.
Overige wetten
Wilt u meer weten over hoe u gezondheidsthema’s en preventie agendeert in uw gemeentelijk gezondheidsbeleid, kijk dan ook op de pagina over Wettelijk- en beleidskader publieke gezondheid en integraal werken.
Landelijk beleid
Preventieakkoord
Er is een nationaal preventieakkoord met onder meer patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportverenigingen en sportbonden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Dit preventieakkoord rich zich op de thema’s roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Gemeenten kunnen dit gebruiken om ook een lokaal preventieakkoord te maken om hun inwoners gezond en vitaal oud te laten worden. Lees meer over lokale preventieakkoorden.
Landelijke nota vitaal ouder worden
In deze nota beschrijft VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) de landelijke prioriteiten op het gebied van publieke gezondheid. Dit geeft richting aan uw lokale doelen. De nota is een resultaat van samenwerking tussen VWS, de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) en een afvaardiging van gemeenten, GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en en kennisinstituten.
De 3 speerpunten voor ouderen uit de landelijke nota zijn:
- In 2024 voelen relatief meer ouderen zich vitaal zodat zij (naar vermogen) kunnen blijven participeren in de samenleving.
- In 2024 is het risico op spoedeisende hulp na een val bij ouderen afgenomen.
- In 2024 hebben alle gemeenten een leefomgeving gecreëerd die ouderen verleidt tot een gezonde leefstijl.
Landelijke programma's en organisaties
De Nationale Coalitie Eén tegen eenzaamheid is een initiatief van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) om op lokaal niveau samen met bedrijven, maatschappelijke organisaties eenzaamheid onder ouderen te verminderen. Vijf pijlers vormen de start van de lokale aanpak tegen eenzaamheid. Met deze pijlers richt u zich op een duurzame aanpak waarin iedereen verantwoordelijkheid neemt:
- Bestuurlijk commitment
- Creëer een sterk netwerk
- Betrek mensen, eenzamen zelf
- Werk aan een duurzame aanpak
- Monitoring en evaluatie
Het programma Langer Thuis van VWS (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) heeft als doel dat ouderen in hun eigen omgeving zelfstandig oud kunnen worden, met een goede kwaliteit van leven. Hiervoor wordt gewerkt aan drie belangrijke randvoorwaarden: goede ondersteuning en zorg thuis, ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers en een geschikte woonsituatie. Bij elke randvoorwaarde hoort een actielijn.
BeterOud is een samenwerkingsverband van ouderen, professionals en organisaties en komt voort uit het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). Beter Oud richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van leven voor ouderen.
In acht regionale netwerken ouderenzorg werken honderden organisaties samen aan innovatieve projecten en verspreiden zo de meest kansrijke inzichten en opbrengsten. Lees meer en bekijk de video over deze regionale ouderennetwerken?
Als kennisinstituut verricht Leyden Academy wetenschappelijk onderzoek naar op vitaliteit en veroudering. Centraal hierbij staat wat oudere mensen zelf belangrijk vinden. Leyden Academy richt zich onder andere op het verleiden tot een gezondere en actievere leefstijl door aanpassingen in de dagelijkse omgeving, zoals het project GO Noord!.
Taalvaardigheid en opleiding zijn van invloed op (het gebrek aan) gezondheidsvaardigheden. Pharos (Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen. ) zet haar specifieke kennis over de integrale aanpak en de toegankelijkheid van zorg en ondersteuning in voor ouderen met lage ses en/of een migrantenachtergrond. Het Programma Ouderen en gezondheid ondersteunt door kennis en goede praktijkvoorbeelden uit de zorg te delen en biedt een overzicht van elementen die goed werken voor laagopgeleide ouderen en migranten.
Voorbeeld: Den Haag seniorvriendelijke stad
Met het actieprogramma Den Haag, seniorvriendelijke stad stad wil de gemeente, samen met de ouderen en andere initiatiefnemers, bereiken dat oudere inwoners actief en vitaal blijven, zich minder eenzaam voelen en in een veilige omgeving kunnen wonen met toegankelijke en passende voorzieningen. Het stimuleren van vitaliteit ziet de gemeente als belangrijke voorwaarde om ouderen te ondersteunen bij het zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen en om eenzaamheid tegen te gaan.