Gemeenten hebben een wettelijke taak op het gebied van preventieve zorg en moeten met hun beleid actief inzetten op het gebied van preventie en vroegsignalering. Hieronder vindt u informatie over wetten waarin deze preventieve zorg is verankerd, landelijke afspraken rond beleid en programma’s waarbij gemeenten kunnen aansluiten.

Wettelijk kader

Met welke wetten heeft een gemeente te maken als het gaat om om gezondheid van ouderen? Lees hieronder over de Wet publieke gezondheid, Wet maatschappelijke ondersteuning en Zorgverzekeringswet.

Ouderengezondheidszorg in de Wet Publieke Gezondheid (artikel 5a)

De verantwoordelijkheid van gemeenten op het gebied van preventieve zorg voor ouderen is vastgelegd in artikel 5a van de Wpg Wet publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid). Gemeenten hebben een grote beleidsvrijheid bij het invullen van deze taken. Als gemeente heeft u de volgende taken op gebied van ouderengezondheidsbeleid:

  • Het op systematische wijze volgen en signaleren van ontwikkelingen in de gezondheidstoestand van ouderen en van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren (ouderenmonitor).
  • Het inschatten van de behoeften aan zorg.
  • De vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen als comorbiditeit.
  • Het geven van voorlichting, advies, instructie en begeleiding.
  • Het formuleren van maatregelen ter beïnvloeding van gezondheidsbedreigingen.

Wet maatschappelijke ondersteuning

Niet alle ouderen kunnen zonder hulp zelfstandig wonen. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die niet op eigen kracht zelfredzaam zijn. Het kan gaan om:

  • Ondersteuning om de mantelzorger tijdelijk te ontlasten.
  • Een plaats in een beschermde woonomgeving voor mensen met een psychische stoornis.
  • Opvang in geval van huiselijk geweld en mensen die dakloos zijn.
  • Een aanpak tegen eenzaamheid.

Zorgverzekeringswet

Iedereen ouder die 18 jaar of ouder is, is wettelijk verplicht een basisverzekering af te sluiten. Hiermee zijn ze verzekerd voor bijvoorbeeld zorg door de huisarts of wijkverpleegkundige. Deze zorgprofessionals spelen ook een rol bij de vroegsignalering van ouderen. Zo kunnen zij vervolgactiviteiten ondernemen, zoals het opstellen van een individueel zorgplan en/of doorverwijzing naar andere zorgverleners.

Overige wetten

Wilt u meer weten over hoe u gezondheidsthema’s en preventie agendeert in uw gemeentelijk gezondheidsbeleid, bekijk dan de informatie over landelijk beleid en programma's.

Landelijk beleid

Lees hieronder over het nationaal preventieakkoord en de landelijke nota gezondheidsbeleid met betrekkeing tot ouder worden.

Preventieakkoord

Er is een nationaal preventieakkoord met onder meer patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportverenigingen en sportbonden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Dit preventieakkoord richt zich op de thema’s roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Gemeenten kunnen dit gebruiken om een lokaal preventieakkoord te maken om hun inwoners gezond en vitaal oud te laten worden. Lees meer over lokale preventieakkoorden.
 

Landelijke nota vitaal ouder worden

In de Landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024 beschrijft VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) de landelijke prioriteiten op het gebied van publieke gezondheid. Dit geeft richting aan uw lokale doelen. De nota is een resultaat van samenwerking tussen VWS, de VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) en een afvaardiging van gemeenten, GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en en kennisinstituten.

In de landelijke nota staan deze 3 speerpunten voor ouderen:

  • In 2024 voelen relatief meer ouderen zich vitaal zodat zij (naar vermogen) blijven participeren in de samenleving.
  • In 2024 is het risico op spoedeisende hulp na een val bij ouderen afgenomen.
  • In 2024 hebben alle gemeenten een leefomgeving gecreëerd die ouderen verleidt tot een gezonde leefstijl.

Landelijke programma's en organisaties

Vitaal ouder worden is een belangrijk thema in het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Denk aan een gezond voedingspatroon, bewegen en valpreventie. Op basis van het GALA en Sportakkoord II kunt u een samenhangende lokale aanpak ontwikkelen op het gebied van gezondheid, sport en bewegen én sociale basis. Lees meer over de GALA, het Sportakkoord II en de Brede SPUK-regeling op loketgezondleven.nl.

De Nationale Coalitie Eén tegen eenzaamheid is een initiatief van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) om op lokaal niveau samen met bedrijven, maatschappelijke organisaties eenzaamheid onder ouderen te verminderen. Vijf pijlers vormen de start van de lokale aanpak tegen eenzaamheid. Met deze pijlers richt u zich op een duurzame aanpak waarin iedereen verantwoordelijkheid neemt:

  • Bestuurlijk commitment
  • Creëer een sterk netwerk
  • Betrek mensen, eenzamen zelf
  • Werk aan een duurzame aanpak
  • Monitoring en evaluatie

BeterOud is een samenwerkingsverband van ouderen, professionals en organisaties en komt voort uit het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). BeterOud richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van leven voor ouderen. Ook lokaal samenwerken is één van de onderwerpen waar BeterOud zich mee bezighoudt.

In acht regionale netwerken ouderenzorg werken honderden organisaties samen aan innovatieve projecten en verspreiden zo de meest kansrijke inzichten en opbrengsten. Lees meer en bekijk de video en voorbeelden van deze regionale ouderennetwerken (op beteroud.nl).

Als kennisinstituut verricht Leyden Academy wetenschappelijk onderzoek naar op vitaliteit en veroudering. Centraal hierbij staat wat oudere mensen zelf belangrijk vinden. Leyden Academy richt zich onder andere op het verleiden tot een gezondere en actievere leefstijl door aanpassingen in de dagelijkse omgeving. Lees meer over de activiteiten  die onder speerpunt vitaal vallen.

Taalvaardigheid en opleiding zijn van invloed op (het gebrek aan) gezondheidsvaardigheden. Pharos Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen. (Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen.) zet haar specifieke kennis over de integrale aanpak en de toegankelijkheid van zorg en ondersteuning in voor ouderen met lage SES Sociaal-economische Status (SES) Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus. (Sociaal-economische Status (SES) Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus.) en/of een migrantenachtergrond. Het programma Vitaal ouder worden voor iedereen ondersteunt door kennis en goede praktijkvoorbeelden uit de zorg te delen en biedt een overzicht van elementen die goed werken voor laagopgeleide ouderen en migranten.

Voorbeeld: Den Haag seniorvriendelijke stad

Met het actieprogramma Den Haag, seniorvriendelijke stad stad wil de gemeente, samen met de ouderen en andere initiatiefnemers, bereiken dat oudere inwoners actief en vitaal blijven, zich minder eenzaam voelen en in een veilige omgeving kunnen wonen met toegankelijke en passende voorzieningen. Het stimuleren van vitaliteit ziet de gemeente als belangrijke voorwaarde om ouderen te ondersteunen bij het zo lang mogelijk zelfstandig thuis wonen en om eenzaamheid tegen te gaan.