De Wet publieke gezondheid (Wpg Wet publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid )) is het wettelijke kader voor de publieke gezondheidszorg. De definitie van publieke gezondheidszorg in de Wpg luidt ‘gezondheid beschermende en gezondheid bevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke groepen daaruit, waaronder begrepen het voorkómen en het vroegtijdig opsporen van ziekten.’

Preventie binnen de Wpg

De Wpg heeft als kenmerk dat alle activiteiten zijn gericht op preventie, inclusief gezondheidsbevordering. De wet biedt een kader voor de samenwerking tussen rijk en gemeenten op het terrein van de publieke gezondheidszorg.

Het gaat dan om:

• collectieve preventie
• uitvoering van infectieziektebestrijding
• uitvoering van de jeugdgezondheidszorg
• ouderengezondheidszorg

Preventieve activiteiten van de  Wpg

Algemene taken publieke gezondheidszorg

• Bijdragen aan opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma’s met inbegrip van gezondheidsbevordering, zoals het voorkomen van alcoholmisbruik bij jongeren.
• Het geven van prenatale voorlichting aan ouders.

Jeugdgezondheidszorg

• Actief zorgen voor vaccinaties en het op systematische wijze volgen en signaleren van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren.
• Vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen.

Ouderengezondheidszorg

• Het op systematische wijze volgen en signaleren van gezondheidsbevorderende en -bedreigende factoren.
• Vroegtijdige opsporing en preventie van specifieke stoornissen, bijvoorbeeld door beweegactiviteiten en sociale activiteiten.

Infectieziektebestrijding

• Algemene preventieve maatregelen op het gebied van infectieziektebestrijding.

Verantwoordelijkheden bij preventie binnen de Wpg  

• Het rijk is verantwoordelijk voor het vastleggen van het aanbod in de Wpg.
• Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de lokale invulling en uitvoering.
• Zorgorganisaties en professionals zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van de zorg.
• Burgers worden geacht hun eigen verantwoordelijkheid te nemen voor hun gezondheid. 

Wie voert preventie binnen de Wpg uit?

Burgermeester en wethouders dragen zorg voor het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen. Voordat het college een besluit neemt dat belangrijke gevolgen kan hebben voor de publieke gezondheidszorg is zij wettelijk verplicht advies te vragen aan de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) (artikel 2 lid 2c en artikel 16). Naast de GGD zijn in een groot aantal regio’s ook de thuiszorgorganisaties betrokken.

Kansen voor preventie binnen de Wpg

De Wpg geeft de gemeente veel beleidsvrijheid, wat maakt dat er maximaal ingezet kan worden op preventie als er lokale situaties en problemen spelen. Het helpt om de plannen voor risicogroepen expliciet op te nemen in de gemeentelijk nota lokaal gezondheidsbeleid.

Bekostiging van preventie in de Wpg

Voor de Wpg bestaan, in tegenstelling tot de Zvw Zorgverzekeringswet (Zorgverzekeringswet ) en Wlz Wet langdurige zorg (Wet langdurige zorg ), geen landelijk vastgestelde bekostigingsregels. Elke gemeente stelt eigen regels vast met betrekking tot de voorwaarden voor en manier van betalen van preventie, zorg, ondersteuning en jeugdhulp. Voor de Wpg, de Wmo Wet maatschappelijke ondersteuning (Wet maatschappelijke ondersteuning ) 2015 en de Jeugdwet worden deze regels vastgelegd in een gemeentelijke verordening. Alle uitgaven worden ingepast in de gemeentelijke begroting. Los van wettelijke verantwoordelijkheden/mogelijkheden kunnen gemeenten vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid er voor kiezen om preventie te bevorderen door initiatieven uit eigen financiële middelen te betalen.

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo Wet maatschappelijke ondersteuning (Wet maatschappelijke ondersteuning )) regelt dat gemeenten zorgen voor passende ondersteuning en/of zorg voor mensen die vanwege een beperking of psychosociale problemen onvoldoende in staat zijn om volledig deel te nemen aan de maatschappij. Ook zijn gemeenten er verantwoordelijk voor dat mensen met een dergelijke beperking zo lang mogelijk thuis kunnen wonen.

Preventie binnen de Wmo

De Wmo verstaat onder preventie alles wat ertoe leidt dat zwaardere zorg kan worden voorkomen. Ook is in de Wmo 2015 vastgelegd dat respijtzorg aan mantelzorgers kan worden aangeboden om uitval/overbelasting van de mantelzorg te voorkomen en te zorgen dat er minder vaak zwaardere ‘formele’ zorg voor cliënten nodig is.

Hieronder vallen deze activiteiten:

• Begeleiding: activiteiten gericht op het bevorderen van zelfredzaamheid en participatie van de cliënt opdat hij zo lang mogelijk in zijn leefomgeving kan blijven.
• Maatschappelijke ondersteuning, evenals voorkomen en bestrijden van huiselijk geweld.
• Woningaanpassingen.
• Helpen van mantelzorgers en vrijwilligers.
• Bevorderen sociale samenhang, toegankelijkheid van voorzieningen, diensten en ruimten, veiligheid en leefbaarheid gemeenten bevorderen.
• Voorkomen dat ingezetenen op maatschappelijke ondersteuning aangewezen raken.

Verantwoordelijkheden binnen de Wmo

• Inwoners: moeten eigen kracht en mogelijkheden sociaal netwerk benutten.
• Gemeenten: moeten passende ondersteuning bieden en maatwerk waarmee de burger in staat wordt gesteld thuis te blijven wonen.
• Aanbieders: moeten ondersteuning van goede kwaliteit verlenen. Dit houdt in: veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht. Afgestemd op de reële behoefte van de cliënt en op andere vormen van zorg of hulp die de cliënt ontvangt.

Wie voert preventie binnen de Wmo 2015 uit?

Gemeenten zorgen voor de infrastructuur en bepalen zelf de indicatiestelling. Aanbieders, professionals en vrijwilligers voeren de activiteiten uit.

Kansen voor preventie

De Wmo geeft de gemeente beleidsvrijheid om in te zetten op preventie, zeker wanneer dit zwaardere vormen van zorg kan voorkomen.

Het (beleids)plan maatschappelijke ondersteuning dat de gemeente periodiek vaststelt biedt aanknopingspunten. Hierin schenken zij bijzondere aandacht aan:

• Een integrale dienstverlening op het gebied van maatschappelijke ondersteuning, publieke gezondheid, preventie, zorg, jeugdhulp, onderwijs, welzijn, wonen, werk en inkomen;
• Samenwerking met zorgverzekeraars en zorgaanbieders als bedoeld in de Zorgverzekeringswet met het oog op een zo integraal mogelijke dienstverlening.

Bekostiging van preventie in Wmo

Voor de Wmo bestaan geen landelijk vastgestelde bekostigingsregels. Elke gemeente stelt eigen regels vast met betrekking tot de voorwaarden voor en manier van betalen van preventie, zorg, ondersteuning en jeugdhulp. Dit komt terug in een gemeentelijke verordening. Alle uitgaven worden ingepast in de gemeentelijke begroting. Daarnaast is het mogelijk om vanuit maatschappelijke betrokkenheid preventie te bevorderen door dit uit eigen financiële middelen te betalen.

De Jeugdwet richt zich op het voorkomen van en hulp bij opgroei- en opvoedproblemen en psychische problemen en uitvoering van kinderbescherming en jeugdreclassering. Volgens deze wet zijn gemeenten verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp. Dit betekent dat zij kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclasseringsmaatregelen moeten bekostigen, waarvoor gecertificeerde instellingen verantwoordelijk zijn.

Preventie binnen de Jeugdwet

Een belangrijk doel van de Jeugdwet is het voorkomen van problemen en vroegtijdige inzet hulp en zorg om zo (zwaardere) vormen van jeugdhulp te voorkomen. Het gemeentelijk beleid heeft betrekking op jeugdigen (en eventueel hun ouders) met  een verhoogd risico op  ontwikkelingsachterstand of uitval, maar voor wie zwaardere zorg niet nodig is of voorkomen kan worden.

Het gemeentelijk beleid richt zich als het gaat om preventie op:

• het voorkomen van, het vroegsignaleren van en vroeginterveniëren bij een risico op opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen;
• het versterken van het opvoedkundige klimaat;
• het bevorderen van opvoedvaardigheden van ouders;
• het bevorderen van de veiligheid van de jeugdige in de opvoedsituatie;
• integrale hulp aan jeugdige en ouders bij multiproblematiek;

NB: preventie voor jeugd in kader van jeugdgezondheidszorg valt grotendeels onder de Wet publieke gezondheid. Preventie door jeugdwelzijnswerk valt onder de Jeugdwet (zoals ambulant jongerenwerk).

Verantwoordelijkheden bij preventie binnen de Jeugdwet

• Ouders en jongeren: de verantwoordelijkheid ligt in eerste plaats bij ouders en jongeren zelf, het gaat om het benutten van de eigen kracht en de mogelijkheden van het sociaal en familiaal netwerk.
• Gemeenten: komen pas in beeld als ouders problemen ondervinden bij bedreiging ontwikkeling, opvoeding en leefsituatie (van hun kinderen) en de overheid nodig is om bij deze problemen te helpen. Gemeenten kunnen preventief inzetten met voorlichting, advies en informatie en signalering als instrumenten.
• Aanbieder: de jeugdhulpaanbieder en gecertificeerde instelling verlenen verantwoorde hulp. Hiermee wordt hulp bedoeld die in elk geval veilig, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht wordt verleend en die is afgestemd op de reële behoefte van jeugdige of oudere.

Wie voert preventie binnen de Jeugdwet uit?

Aanbieders/professionals, (school) maatschappelijk werk, HALT-voorzieningen, onderwijsachterstandsvrijwilligers en mantelzorgers. Een gemeentelijke dienst kan ook uitvoerder zijn.

Kansen voor preventie

De Jeugdwet geeft de gemeente beleidsvrijheid om in te zetten op preventie, zeker wanneer dit zwaardere vormen van zorg kan voorkomen. Gemeenten bepalen dus zelf de behoefte en kopen op basis daarvan preventie en zorg in.

Bekostiging van preventie in Jeugdwet

Voor de Jeugdwet bestaan geen landelijk vastgestelde bekostigingsregels. Elke gemeente stelt eigen regels vast met betrekking tot de voorwaarden voor en manier van betalen van preventie, zorg, ondersteuning en jeugdhulp en legt deze vast in een gemeentelijke verordening. Alle uitgaven komen terug in de gemeentelijke begroting. Daarnaast is het mogelijk om vanuit maatschappelijke betrokkenheid preventie te bevorderen door dit uit eigen financiële middelen te betalen.

De Zorgverzekeringswet (Zvw Zorgverzekeringswet (Zorgverzekeringswet )) regelt dat iedereen die in Nederland woont of loonbelasting betaalt wettelijk verplicht is een basisverzekering te hebben. Deze basisverzekering dekt de standaardzorg van bijvoorbeeld huisarts, ziekenhuis of apotheek. Daarnaast kan iedereen zich (vrijwillig) aanvullend verzekeren voor kosten die het basispakket niet vergoedt.

Preventie binnen de Zvw  

Zorgverzekeraars hebben een zorgplicht. De zorgplicht houdt in dat een zorgverzekeraar verplicht is zorg te regelen (of een vergoeding van de kosten van zorg te bieden) als een verzekerde een beroep moet doen op zijn zorgverzekering. In het Besluit zorgverzekering is geregeld voor welke geneeskundige zorg de zorgverzekering dekking moet bieden (het basispakket). Geïndiceerde en zorggerelateerde preventie maken deel uit van het basispakket.

Welke preventieve activiteiten vallen onder de Zvw? 

Het basispakket van de Zorgverzekeringswet omvat alle activiteiten van zorgaanbieders die zijn gericht op geïndiceerde en zorggerelateerde preventie in het kader van de behandeling van medische klachten/aandoeningen. Denk aan leefstijladviezen die iemand met een (verhoogde kans op) depressie of diabetes krijgt van zijn huisarts of specialist over leefritme, beweging, voeding en alcoholgebruik. Of aan cholesterol- of bloeddrukverlagers voor mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, controles en screeningen van zwangere vrouwen, leefstijladviezen van verloskundigen aan aanstaande moeders, preventieve tandartscontroles voor jongeren, preventieve adviezen en voorlichting van de kraamhulp aan jonge ouders en stoppen met roken en dieetadvisering.
Naast het basispakket bieden zorgverzekeraars ook een aanvullend pakket aan waar preventie vaak onderdeel van is.

Verantwoordelijkheden preventie binnen de Zvw

• De verzekeraar: is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de polis, dat wil zeggen verantwoordelijk voor de vervulling van de zorgplicht, voor het organiseren van zorg voor zijn verzekerden en voor de vergoeding van de kosten.
• De zorgaanbieder: is verantwoordelijk voor het leveren van goede (preventieve) zorg.
• De verzekerde/patiënt: is verantwoordelijk voor het aangeven van zijn/haar behoeften, het opvolgen van de adviezen van de zorgaanbieder en de therapietrouw.
• Persoonsgebonden budgethouder: is verantwoordelijk voor het inkopen van goede en verantwoordelijke zorg conform voorwaarden van zijn of haar zorgverzekeraar.

Wie voert preventie binnen de zorgverzekering uit?

Over het algemeen bepaalt de hulpverlener of hij/zij een preventieve maatregel inzet. Daarnaast heeft iedere rokende verzekerde het recht om ten minste één keer per kalenderjaar een 'stoppen-met-roken'-programma te volgen.

Bekostiging van preventie in de zorgverzekeringswet

Het basispakket van de Zorgverzekeringswet omvat alle activiteiten van zorgaanbieders die zijn gericht op geïndiceerde en zorggerelateerde preventie in het kader van de behandeling van medische klachten/aandoeningen.

Daarnaast biedt de Beleidsregel Innovatie  de mogelijkheid om voor een periode van maximaal drie jaar te experimenteren met een nieuwe zorgprestatie die nog niet bestaat in de reguliere bekostiging. Dit kan gericht zijn op op preventie. De Nza toetst of de ingediende aanvraag voldoet aan de voorwaarden. Daarnaast is overeenstemming nodig tussen verzekeraar en aanbieder over de betaling. Bekijk de lijst met lopende experimenten gefinancierd uit de Beleidsregel Innovatie (Nza.nl).

Meer informatie

• Zorginstituut Nederland: meer informatie over het zorgpakket en (toelichtingen op) aanspraken.
• Nederlandse Zorgautoriteit: meer informatie over bekostiging en de beleidsregel innovatie.
• Rapport CVZ Van preventie verzekerd (2007).

De Wet langdurige zorg (Wlz Wet langdurige zorg (Wet langdurige zorg )) is er voor mensen die de hele dag intensieve zorg of toezicht dichtbij nodig hebben. Bijvoorbeeld ouderen met vergevorderde dementie of mensen met een ernstige verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke beperking.'

Preventieve activiteiten Wlz

Zorggerelateerde preventie behoort tot de aanspraken die zorgkantoren vergoeden. Dit kan betrekking hebben op het voorkomen van doorligwonden en vallen, en het aanbieden van fysiotherapie in instellingen. Ook is er een preventieve kant bij het inzetten van 'Behandeling' gericht op herstel en/of op het aanleren van nieuwe vaardigheden of gedrag. Het kan ook gaan om het aanleren van vaardigheden of gedrag van de mantelzorger of verzorger van de verzekerde. Het Centrum indicatiestelling zorg (CIZ Centrum indicatiestelling zorg (Centrum indicatiestelling zorg )) beoordeelt of mensen in aanmerking komen voor voorzieningen uit de Wlz.

Binnen de Wlz is het ook mogelijk domeinoverstijgende experimenten te initiëren met gebruikmaking van domein overstijgende bekostiging voor de doelgroep dementerende ouderen. Daarnaast is er inkoop persoonsvolgende zorg waarbij cliënten (ouderen en gehandicapten) voor het moment van indicatiestelling actief worden benaderd om het proces van toetreding tot de Wzl te versoepelen of uit te stellen.

Verantwoordelijkheden preventie binnen de Wlz

• Wlz-uitvoerder/zorgkantoor: Wlz-uitvoerder/zorgkantoor heeft een zorgplicht en moet zorgen voor samenhangende zorg die hoort bij het bij het de verzekerde best passende zorgprofiel. Daartoe moet hij zorgaanbieders contracteren, waarbij hij er op moet letten dat aard, inhoud en de omvang van de zorg voldoen aan de stand van de wetenschap en praktijk of dat de zorg in het betrokken vakgebied geldt als verantwoorde en adequate zorg en dienst. In dat kader zou aanbieder ook moeten letten op signalen dat de verzekerde-/patiënt baat kan hebben bij preventieve activiteiten en die ook aanbieden.
• Zorgaanbieder: aanbieder moet goede zorg aanbieden die voldoet aan de stand van wetenschap en praktijk dan wel die binnen het vakgebied geldt als adequate en verantwoorde zorg.

Wie voert de preventieve activiteiten binnen de Wlz uit?

De hulp- en zorgverleners bepalen of een preventieve maatregel aangewezen is.