Voorkomen is beter dan genezen. Daarvoor doen we aan preventie: beschermen en bevorderen van gezondheid, voorkomen van ziekten en vroegtijdig opsporen van complicaties. Welke rol hebben gemeenten hierin?

 

Indelingen van preventie

Preventie is een doeltreffende aanpak om mensen te beschermen en om ze te helpen bij een verhoogd risico op ziekte. Preventie is grofweg in te delen naar:

  • doelgroep
  • fase van de ziekte
  • doel van maatregelen
  • methode van uitvoering

 

Dit figuur laat de verbindingen zien tussen doelgroepen (gezonde bevolking, bevolking met verhoogd risico, individu met beginnende klachten, individu met een ziekte), vormen/indelingen van collectieve preventie (universeel en selectief) en individuele preventie (geïndiceerd en zorggerelateerd) en financierders van preventie (overheid, zorgverzekeraar of gemeente).

 

In de afbeelding hierboven is te zien wie verantwoordelijk is voor welke vorm van preventie wanneer er wordt uitgegaan van onderscheid naar ziekte.

Preventie is vaak gericht op bepaalde groepen. Denk aan mensen in bepaalde leeftijdsgroepen. Ook andere groepsindelingen worden gebruikt, zoals mensen die zwanger zijn of zich in een lage sociaal-economische positie bevinden.  zoals ouderen, jongeren, zwangere vrouwen of mensen met een lage sociaaleconomische positie. Daarbij wordt preventie vaak ingedeeld naar ziektestadium.

  • Universele preventie: is gericht op de gehele gemeenschap of specifieke delen daarvan. Het doel is om actief de gezondheid van de bevolking te bevorderen en te beschermen. Voorbeelden hiervan zijn het waarborgen van de kwaliteit van drinkwater en het Rijksvaccinatieprogramma.
  • Selectieve preventie: is gericht op bevolkingsgroepen met een verhoogd risico op bepaalde aandoeningen. Het doel is om te voorkomen dat mensen met risicofactoren daadwerkelijk ziek worden. Denk aan de jaarlijkse griepprik voor 60-plussers en mensen met bepaalde aandoeningen of het bevolkingsonderzoek naar borstkanker.
  • Geïndiceerde preventie: is gericht op mensen met beginnende klachten om te voorkomen dat deze verergeren tot een volwaardige aandoening. Bijvoorbeeld met een beweegprogramma voor mensen met lage rugklachten of een online groepscursus voor jongeren met depressieve klachten.
  • Zorggerelateerde preventie: is gericht op mensen die al te maken hebben met een ziekte of aandoening. Het doel is om complicaties, beperkingen, een lagere levenskwaliteit of zelfs sterfte te voorkomen.  Bijvoorbeeld met een stoppen-met-roken-programma voor COPD chronische bronchitis en longemfyseem (chronische bronchitis en longemfyseem)-patiënten of een GLI Gecombineerde Leefstijlinterventie (Gecombineerde Leefstijlinterventie) voor mensen met obesitas.

Preventie naar fase waarin de ziekte zich bevindt is ingedeeld in primaire, secundaire en tertiaire preventie. Deze indeling is afkomstig uit de gezondheidszorg.

  • Primaire preventie: activiteiten die gezondheidsproblemen, ziekten en ongevallen voorkomen bij gezonde mensen.
  • Secundaire preventie: vroege opsporing van ziekten en risicofactoren van ziekten, zoals bepaalde afwijkingen bij personen die ziek zijn, een verhoogd risico lopen of een bepaalde genetische aanleg hebben. De ziekte kan daardoor eerder worden behandeld, zodat deze eerder geneest of niet erger wordt.
  • Tertiaire preventie: voorkomen van complicaties en ziekteverergering bij patiënten. Ook het bevorderen van de zelfredzaamheid van patiënten valt hieronder. 

Preventiemaatregelen zijn ook in te delen naar het type doel dat ze dienen:

  • Ziektepreventie: voorkomt specifieke ziekten of signaleert deze vroegtijdig. Voorbeelden: screening, vaccinaties en preventieve medicatie.
  • Gezondheidsbevordering: bevordert een gezonde leefstijl en een gezonde sociale en fysieke omgeving.
  • Gezondheidsbescherming: beschermt de bevolking tegen gezondheidsbedreigende factoren. Voorbeelden: kwaliteitsbewaking van drink- en zwemwater, afvalverwijdering en verkeersveiligheid.

Gezondheidsvraagstukken kunnen integraal worden benaderd met de Aanpak Gezonde Gemeente. Preventiemaatregelen zijn dan in te delen volgens deze pijlers: 

  • Educatie: voorlichting en educatie, leerzame lesprogramma's en effectieve landelijke publiekscampagnes.
  • Signalering en ondersteuning: betrouwbare protocollen, vroegtijdige signalering op scholen, bij JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) of huisarts en deskundig advies.
  • Omgeving: het creëren van een gezonde fysieke en sociale omgeving die uitnodigt tot een gezonde leefstijl.
  • Regelgeving en handhaving: het opstellen en naleven van duidelijke wetten en beleidskaders, en effectieve handhaving.
Een betere kans voor gezondheid
Door op alle vier de pijlers in te zetten heeft gezondheid een betere kans. Meer weten over de pijlers en hoe u deze kunt invullen voor een complete en samenhangende aanpak? Lees over de Aanpak Gezonde Gemeente en de vier pijlers.

Effectiviteit en kosten van preventie 

Ziekte kost geld en ziekte voorkomen ook. Er zijn veel interventies beschikbaar om ziekte en zieker worden te voorkomen. Kennis over effectiviteit van in Nederland uitgevoerde leefstijlinterventies is te vinden in de interventiedatabase van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en Kenniscentrum Sport & Bewegen. In de literatuurdatabase Kosteneffectiviteit van preventie vindt u een compleet overzicht van economische evaluaties van preventieve interventies die sinds 2005 zijn verschenen. Deze economische evaluaties zijn gerubriceerd naar de ziekte of aandoening waar de preventieve interventie zich op richt.

Op VZinfo.nl leest u alles over de kosten van preventie zoals de uitgaven aan ziektepreventie, gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming.