Hoe kunt u als gemeente inzetten op preventie van overmatig alcoholgebruik bij 55-plussers? Uit literatuuronderzoek blijkt dat er weinig bekend is over wat werkt specifiek bij ouderen. Toch lijkt er genoeg reden om de integrale aanpak van alcoholbeleid die in het algemeen effectief is bevonden, ook voor ouderen in te zetten. Op gemeentelijk niveau gaat het dan om een gelijktijdige aanpak op de volgende pijlers wet- en regelgeving, toezicht en handhaving, voorlichting en educatie, fysieke en sociale omgeving en signalering en ondersteuning. In de literatuur zijn alleen op de pijler ‘ondersteuning’ specifiek bij ouderen onderzochte aanpakken gevonden die gericht zijn op het terugdringen van overmatig alcoholgebruik. Het gaat dan om screening en kortdurende interventies.

Het achtergrondrapport bij dit dossier geeft een uitgebreid overzicht van de literatuurverkenning. Ook is hierin een stappenplan opgenomen voor gemeenten in de aanpak van overmatig alcoholgebruik onder 55-plussers. Evenals een nadere uitwerking van wat gedaan kan worden op de vier genoemde pijlers. Hierna volgt een korte samenvatting van wat werkt en suggesties voor de praktijk.

Wat werkt:

  • Inzetten van een ‘screening’ (korte vragenlijst) door professionals om de aard en omvang van alcoholgebruik bij individuele ouderen verder te verkennen. Dit kan op zichzelf al effect hebben, omdat het de oudere stil doet staan bij diens gebruik en de risico’s daarvan.
  • Het inzetten van een kortdurende interventie gericht op het minderen of stoppen van alcoholgebruik, of de overstap naar verdere behandeling mogelijk te maken. Bestaande uit:
    • 1-5 sessies (telefonisch of face-to-face) door een hierin getrainde begeleider (zoals arts, verpleegkundige, of verslavingsdeskundige).
    • Motiverende gespreksvoering
    • Onderwerpen als: dagboek bijhouden, persoonlijke feedback over alcoholgebruik, psycho-educatie over alcohol op hogere leeftijd, doelen in het leven (zinvol leven).

Wat werkt waarschijnlijk:

  • Het beperken van de beschikbaarheid van alcohol op locaties waar veel 55-plussers komen.
  • Het verhogen van het kennisniveau van ouderen over alcohol, over de norm voor verantwoord alcoholgebruik en over de risico’s van alcohol in het algemeen en in relatie tot ouder worden.
  • Voorlichtingsmaterialen,  –campagnes en (e-health)interventies toesnijden op ouderen.
  • Meer bekendheid geven aan de mogelijkheden die er zijn om hulp en advies te vragen.
  • Vergroten van signalerings- en gespreksvaardigheden van zorg- en hulpverleners en vrijwilligers die met 55-plussers werken.

Wat is onbekend:

Er is een verband tussen eenzaamheid en overmatig alcoholgebruik, maar het is onbekend of het aanpakken van eenzaamheid ook leidt tot een afname in alcoholgebruik bij 55-plussers.

Zet in op een gelijktijdige aanpak op de volgende pijlers:

  1. wet- en regelgeving, toezicht en handhaving,
  2. voorlichting en educatie,
  3. fysieke en sociale omgeving,
  4. signalering en ondersteuning.
  • Organiseer een bijeenkomst op wijk of gemeenteniveau om met professionals (zie onder ‘samenwerking’ in het achtergrondrapport) de cijfers en zorgen over alcoholgebruik onder ouderen te bespreken, in kaart te brengen wat zij weten en te verkennen of er draagvlak is voor een aanpak.
  • Beperk op locaties waar veel 55-plussers komen de beschikbaarheid van alcohol door regelgeving en vergunningvoorwaarden en toezicht en handhaving.
  • Organiseer bewustwording- en voorlichtingscampagnes en ontwikkel daarvoor geschikt voorlichtingsmateriaal voor verschillende doelgroepen zoals ouderen (algemeen en risicogroepen), sociale omgeving van ouderen, professionals (zie ook het voorbeeld 'frisse blik op alcohol' in Den Haag op de voorbeeldenpagina). Bed voorlichtingsactiviteiten in bestaande activiteiten in.
  • Geef als gemeente het goede voorbeeld door het beleid in woord en daad te ondersteunen, zoals schenkbeleid op door gemeente georganiseerde evenementen en deelname aan IkPas (zoals GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) Noord en Oost-Gelderland, zie de voorbeeldenpagina).
  • Stimuleer een sluitende zorgketen, van preventie via vroegsignalering en laagdrempelige voorzieningen naar meer gespecialiseerde hulp en behandeling.
  • Vergroot de signalerings- en gespreksvaardigheden van zorg- en hulpverleners en vrijwilligers die met 55-plussers werken.
  • Kijk binnen settings waar veel ouderen komen ook naar de mogelijkheden van een samenhangende aanpak. In een buurthuis of sportvereniging kan bijvoorbeeld gekeken worden naar: openingstijden van de bar, aanbod van aantrekkelijke alcoholvrije alternatieven, prijsbeleid (lagere prijzen voor alcoholvrije dranken), getraind barpersoneel met kennis en vaardigheden op het gebied van verantwoord schenken, inrichting en aankleding (geen focus op drinken, beperken van reclamemateriaal), aantrekkelijk activiteitenaanbod, aanwezigheid voorlichtingsmateriaal, deskundigheid van de professionals op het gebied van signaleren en begeleiden.