Als gemeente kunt u bijdragen aan preventie van soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) ) via voorlichting en educatie: 

• Zorg dat de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) aanwezig is op festivals met informatie over seksuele gezondheid en condoomgebruik. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld de Try Before You Fly-marktkraam van Soa Aids Nederland.
• Organiseer een bijeenkomst voor mannen die seks hebben met mannen en transgender asielzoekers, vluchtelingen en statushouders. Zij zijn vaak nog niet bekend met de GGD of het zorgaanbod in de gemeente. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld Sexy Side of the Netherland van Soa Aids Nederland. Dit zijn feestelijke bijeenkomsten waar bezoekers voorlichting krijgen, bezoekers zich kunnen laten testen op soa’s en hiv en zich kunnen laten vaccineren tegen hepatitis B. 
• Versterk bewustwording van hiv door te committeren aan de ambitie de hiv-epidemie in de eigen stad of regio te stoppen. Een voorbeeld is het beleid van de gemeente Amsterdam om in 2026 nul nieuwe hiv-infecties te bereiken. Soa Aids Nederland ondersteunt de gemeente daarbij.
• Maak budget vrij waarmee meer mensen die risico lopen op hiv toegang krijgen tot PrEP: de hiv-preventiepil. Dit is onder andere in Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Arnhem gedaan.

Als gemeente kunt u scholen attenderen op:

• Landelijke campagnes, zoals de jaarlijkse Week van de Liefde (voortgezet onderwijs en mbo) rond Valentijnsdag en de Week van de Lentekriebels (basisonderwijs) en campagnes rond Wereld Anticonceptiedag, (bijvoorbeeld over gedeelde m/v-verantwoordelijkheid en condoomgebruik bij wisselende contacten) en Safe Abortion Day.
• Het stimuleringsprogramma Gezonde School Relaties & Seksualiteit: scholen kunnen met een stimuleringsregeling erkende interventies aanschaffen en aan de slag gaan met de Gezonde School-aanpak.
• Het aanbod van erkende educatieve interventies en preventie.
• Cijfers en feiten over risicogroepen. De factsheet seksuele en relationele vorming in het onderwijs laat onder meer een inventarisatie zien van de behoefte en ervaringen op scholen.

Als gemeente kunt u bijdragen aan de preventie van onbedoelde (tiener-)zwangerschappen met voorlichting en educatie door middel van:

• Voorlichting en informatie over vruchtbaarheid, jong ouderschap, kinderwens, seksualiteit, zwangerschap, anticonceptie en gedeelde m/v-verantwoordelijkheid. Via onderwijs, jeugdhulp en partners in het sociale en medische domein.
• Stimuleren dat lokale partners deze thema’s borgen in het onderwijs- en of opleidingsbeleid en bijscholing faciliteren. 
• Voorlichting en ondersteuning voor kwetsbare groepen (bijvoorbeeld niet-Nederlandstaligen, nieuwkomers, verstandelijk beperkten, tieners in jeugdhulp, verslaafden, daklozen, prostituees, multiprobleemgezinnen). In onderwijs, wijk, zorg of welzijn. 
• Voorlichting inkopen van bepaalde partijen die extra deskundig zijn op ondersteuning van kwetsbare groepen (bijvoorbeeld nieuwkomers, verstandelijk beperkten) en verbinding zoeken met Nu Niet Zwanger in de gemeente.  
• Inwoners en nieuwkomers informeren over relevante en betrouwbare online informatiebronnen en hulp en zorg bij seksualiteit, anticonceptie en (onbedoelde) zwangerschap (sense.info; anticonceptievoorjou.nl of voor nieuwkomers en niet-Nederlandstaligen Zanzu.nl). 

• Aandacht besteden aan seksualiteit en seksuele weerbaarheid zijn kerndoelen in het onderwijs. Scholen zijn dit verplicht, maar het gebeurt lang niet overal. Als gemeente kunt u scholen in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs stimuleren en faciliteren om gebruik te maken van goede, dat wil zeggen erkende, lespakketten, waarin de preventie van seksuele grensoverschrijding een thema is. Dit geldt ook voor het speciaal onderwijs en mbo.

• Haak aan bij landelijke campagnes, zoals de jaarlijkse Week van de Liefde (voortgezet onderwijs en mbo) rond Valentijnsdag en Week van de Lentekriebels (basisonderwijs), waarin aandacht wordt besteed aan voorlichting over seksualiteit.

• Een campagne die specifiek is gericht op seksueel grensoverschrijdend gedrag in de openbare ruimte en bij studentenverenigingen is Ben je oké?.

• Zorg ervoor dat jongeren die risico lopen om slachtoffer of pleger te worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag de mogelijkheid krijgen om evidence-based trainingen te kunnen volgen.

• Laat een analyse doen door de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) in welke wijken van uw gemeente hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus ) meer voorkomt en koppel dit aan gegevens over het hiv-testen door huisartsen in die wijken. Zo ontdekt u in welke wijken het nodig is hiv testen te stimuleren.
• Leg contact met gemeenschappen die meer risico lopen op soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) ) of die minder gebruik maken van soa-zorg. Ga in dialoog om duidelijk te krijgen welke barrières zij ervaren en wat hun behoeften zijn.
• De gemeente kan stimuleren dat huisartsen de kenmerken van een acute hiv-infectie vroegtijdig herkennen. Mensen die te laat ontdekken dat ze hiv hebben lopen gevaar op arbeidsuitval, korter leven en zelfs overlijden; velen hebben echter wel hun huisarts gezien.
• Stimuleer dat doorverwijzen en goede ketenzorg tussen huisarts, GGD en hiv-behandelcentrum goed is geregeld en in de praktijk ook werkt. Snel in zorg komen en starten met behandeling betekent dat mensen met hiv gezond blijven, lang leven en dat ze hiv niet meer kunnen overdragen.
• Depressie, alcoholmisbruik, druggebruik of andere psychische en sociale problemen zorgen ervoor dat mensen zich minder goed (kunnen) beschermen tegen soa. Gemeenten kunnen zorgen voor een goed contact tussen bijvoorbeeld soa-zorg en verslavingszorg of depressiepreventie.

Als gemeente kunt u:

• Regionale cijfers verzamelen en analyseren om uit te zoeken welke groepen kwetsbaar zijn of risico lopen op jong ouderschap of ongewenste zwangerschap in uw gemeente. Bijvoorbeeld cijfers over armoede, wijken met veel mensen in een lage sociaal-economische positie, werkeloosheid of vroegtijdig schoolverzuim.
• Afspraken maken met verzuim- en zorgcoördinatoren, instellingen voor Jeugdhulp en Jeugdbescherming om risicogroepen voor onbedoelde zwangerschap tijdig te signaleren en te ondersteunen. U kunt deze organisaties hiertoe faciliteren via deskundigheidsbevordering.
• Zorgen voor een netwerk van relevante partijen werkzaam in preventie en zorg rondom onbedoelde zwangerschap en versterk samenwerking (denk aan onderwijs, jongerenwerk, Sense, Fiom, huisartsen, verloskundigen, Kansrijke Start, Nu Niet Zwanger, jeugdhulp)
• Vrouwen en mannen in kwetsbare omstandigheden ondersteunen bij een bewuste kinderwens via het landelijke programma Nu Niet Zwanger. 
• Anticonceptiemiddelen vergoeden aan mensen die minder financieel draagkrachtig zijn en voor wie kosten van anticonceptie een drempel zijn.

• Zorg als gemeente voor een netwerk van relevante partijen, zodat er optimaal en efficiënt wordt samengewerkt.  Zorg dat er iemand is die de samenwerking coördineert. Zorg er ook voor dat de eigen organisatie op orde is, bijvoorbeeld door goede samenwerking tussen de verschillende beleidsafdelingen. Een integrale aanpak is essentieel.

• Professionals  in zorg, welzijn, jeugdzorg, onderwijs, wijkteams en handhaving zijn belangrijke schakels in het signaleren en aanspreken van risicogroepen. Het is daarom belangrijk om hen toe te rusten op het gebied van preventie en vroegtijdige signalering van ongewenst seksueel gedrag. 

• GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst )’en hebben een belangrijke rol binnen de gemeenten om zorgprofessionals en leraren te informeren over seksualiteit en seksuele grensoverschrijding en ze te trainen in het geven van lessen of interventies. Gemeenten kunnen zorgen voor draagvlak bij de GGD’en om met het thema aan de slag te aan. 

• Gemeenten kunnen zorginstellingen stimuleren om goed beleid te formuleren en uit te dragen als het gaat om seksualiteit en (preventie) van seksuele grensoverschrijding. Onderdeel van dit beleid is scholing van professionals om seksualiteit bespreekbaar te maken en seksuele grensoverschrijding te kunnen signaleren.

• Gemeenten kunnen burgers, scholen, (zorg)instellingen en maatschappelijk werk wijzen op de Centra Seksueel Geweld (CSG). Deze CSG’s zorgen voor geïntegreerde hulp bij acute gevallen van seksueel geweld (binnen 7 dagen). Geïntegreerde hulp wil zeggen dat politie, justitie en hulpverlening onder één dak samenwerken om de zorg zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Snelle hulp voor slachtoffers, zowel acute hulp als hulp voor slachtoffers die langer geleden zij misbruikt, is belangrijk om herhaald slachtofferschap te voorkomen.

• Seksuele grensoverschrijding (zowel meemaken als plegen) komt ook vaker voor onder mensen die in onveilige omstandigheden zijn opgegroeid, zoals in gezinnen waar huiselijk geweld voorkomt, waar een gebrek aan empathie is of waar de ouders weinig toezicht hadden op hun kinderen. Tijdige signalering en goede ondersteuning van deze gezinnen is noodzakelijk.

• Stimuleer dat in openbare ruimten condoomautomaten en zelfs automaten met soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) )-testen voorhanden zijn. Condooms en soa -testen moeten laagdrempelig beschikbaar zijn.

• Leen een pop-up-condoommarktkraam voor condoompromotie. Onder het motto 'Try Before You Fly' laat de kraam zien welke keuze mogelijkheden er zijn voor het vinden van het ideale condoom. 

• Faciliteer dat GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst )'en tijdens evenementen aandacht besteden aan seksuele gezondheid. Evenementen kunnen leiden tot soa-risico’s maar bieden ook de mogelijkheid informatie, condooms en testen aan te bieden.

• Stimuleer dat eigenaren en personeel van sekslocaties (darkrooms, sauna’s, seksfeesten) ondersteund worden. Op dergelijke locaties is het belangrijk dat de inrichting van de locatie helpt soa risico’s te voorkomen.

• Bevorder dat soa-spreekuren dicht bij de meest kwetsbare mensen zijn die het minst gebruik maken van centrale voorzieningen in de soa-zorg. Overweeg om soa-spreekuren te starten in achterstandswijken.

• Een ondersteunende omgeving waarin seksualiteit, kinderwens, anticonceptie en onbedoelde zwangerschap bespreekbaar zijn en anticonceptiegebruik wordt aangemoedigd bij seksuele activiteit, dragen bij aan effectieve preventie. Gemeenten kunnen extra investeren in goede voorlichting aan communities en/of sleutelpersonen hierin opleiden of faciliteren.

• Jongeren met een laag zelfbeeld die opgroeien in een omgeving met weinig toekomstperspectief, in armoede of een omgeving waar al veel tienermoeders wonen, lopen meer risico op jong ouderschap. Extra investering in onderwijs en hun toekomstperspectief, kan hierbij effectief zijn.

• Om goed beschermd te zijn tegen een onbedoelde zwangerschap is motivatie en een passende anticonceptiekeuze naast goed gebruik relevant. Toegang tot brede palet aan anticonceptiemethoden en plaatsing hiervan bij eerstelijnszorg, moet voor iedereen laagdrempelig en toegankelijk zijn.

• Gemeenten kunnen anticonceptiespreekuren (bijvoorbeeld in samenwerking met een GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ), huisartsten-of verloskundigen praktijk) voor groepen in de wijk faciliteren.

• Gemeenten kunnen erop toezien dat de seksuele reproductieve zorg en preventie voor iedereen in de vruchtbare leeftijd fysiek dichtbij en laagdrempelig is.

U kunt aanhaken bij landelijke campagnes die zich inzetten voor een veilige sociale omgeving. Een voorbeeld is de campagne Ben je oké?, die als doel heeft het uitgaansleven plezieriger en veiliger te maken. Ook kunt u zorgen voor een veilige fysieke omgeving door goede straatverlichting, en meer toezicht bij openbare of onveilige ruimtes. 

Er zijn meerdere programma’s, die zich richten op het voorkomen of aanpakken van andere vormen van geweld. Waar mogelijk loont het om de acties aan elkaar te verbinden. Programma’s die raakvlakken hebben met de preventie van seksueel geweld in de fysieke of sociale omgeving zijn: 

• Geweld hoort nergens thuis: Aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling
• Veilige steden: programma van het ministerie van OCW Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen) Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen  om veiligheid in de openbare ruimte te verbeteren
• Regenboogsteden: gemeenten die zich inzetten voor acceptatie van lhbt en seksuele diversiteit

• Zorg dat GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst )'en voldoende capaciteit hebben voor preventie, soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) )-zorg, surveillance en beleidsadvies. Volgens de Wpg Wet publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid ) zijn gemeenten verantwoordelijk voor de soa-bestrijding. GGD'en spelen daarbij een belangrijk rol.

• Stimuleer uw GGD de nieuwe landelijke hygienerichtlijn voor seksbedrijven en sekswerkers toe te passen. Technische hygiënezorg is een verantwoordelijkheid van gemeenten en wordt meestal uitgevoerd door GGD'en.

• Zorg voor voldoende beschikbare veilige plaatsen waar sekswerkers gezond en veilig kunnen werken. In ongeveer 40% van de gemeenten zijn een of meer prostitutiebedrijven gevestigd en de gemeente is verantwoordelijk voor handhaving en uitvoering van de wetgeving op het gebied van prostitutie. 

Gemeenten moeten erop toezien dat ook voor de lagere inkomensgroepen of mensen met schulden en financiële problemen, vergoeding van anticonceptie vanaf 21 jaar mogelijk is. Nieuwkomers,statushouders en ongedocumenteerden kunnen anticonceptie vaak niet zelf betalen en daardoor geen optimale keuze maken. De gemeente zou kosten voor anticonceptie in bepaalde gevallen kunnen vergoeden. Bijvoorbeeld via een bijzondere bijstandsregeling of andere potjes. Groepen in kwetsbare omstandigheden kunnen indien gewenst gebruikmaken van een vergoeding via Nu Niet Zwanger in hun gemeente.

De zedenwetgeving bepaalt welke seksuele handelingen verboden zijn. Bijvoorbeeld verkrachting en aanranding, kindermisbruik, grooming Grooming is digitaal kinderlokken. Er is sprake van grooming als een volwassene via ICT contact legt met een kind, met de intentie om dat kind te ontmoeten met het doel om seksueel misbruik te plegen of kinderpornografische afbeeldingen te produceren (Bron: politie.nl). (Grooming is digitaal kinderlokken. Er is sprake van grooming als een volwassene via ICT contact legt met een kind, met de intentie om dat kind te ontmoeten met het doel om seksueel misbruik te plegen of kinderpornografische afbeeldingen te produceren (Bron: politie.nl). ), kinderporno en jeugdprostitutie. Wordt de wet overtreden? Dan is er sprake van een zedendelict, waarvoor iemand vervolgd moet worden. Slachtoffers kunnen het incident melden bij de politie en eventueel aangifte doen. De politie heeft de taak de melding/aangifte op te nemen, het slachtoffer door te verwijzen naar de hulpverlening en de dader op te sporen. 

Melding en aangifte

Melden en aangifte doen blijkt voor veel slachtoffers moeilijk. Dat heeft te maken met schuldgevoelens en schaamte, het feit dat veel daders een bekende zijn van het slachtoffer, en dat het seksueel geweld zich meestal afspeelt zonder getuigen. Hierdoor is het lastig om te bewijzen. Het handelen van de politie tijdens de melding of aangifte is daarom cruciaal. Het gaat hier om begrip, empathie, adequate informatie en doorverwijzing. Idealiter werkt de politie samen met de Centra Seksueel Geweld.     

Seksuele intimidatie 

Seksuele intimidatie op straat, zoals sissen, naroepen, fluiten of seksueel getinte opmerkingen maken is nog niet verboden. Tenzij het gaat om discriminatie, belediging, laster en smaad of bij schendingen van de lichamelijke en seksuele integriteit of de algemene eerbaarheid. In de nieuwe Wet Seksuele misdrijven (zie Landelijk Beleid - Zedenwetgeving) wordt seksuele intimidatie in de openbare ruimte wel strafbaar.

Als gemeente kunt u (seksuele) straatintimidatie vooralsnog strafbaar stellen in de Algemene Plaatselijke Verordening. In Rotterdam en Amsterdam is dit al gebeurd, andere steden bereiden dit voor. 

Vindt seksuele intimidatie plaats binnen en kan het slachtoffer zich niet aan de intimidatie onttrekken? Bijvoorbeeld omdat dit gevolgen heeft voor rechtspositie, economische positie of gezondheid? Er bestaan wettelijke bepalingen in het Burgerlijk Wetboek, de Wet gelijke behandeling mannen en vrouwen en de Algemene wet gelijke behandeling. Deze bepalingen moeten bescherming bieden op de werkplek, op school of in een zorginstelling.