Seksuele gezondheid is een belangrijk onderdeel van iemands mentale en fysieke welzijn en gezondheid. Gemeenten hebben met het rijk een taak: seksuele gezondheid bevorderen en beschermen. Een brede en positieve benadering is hierbij belangrijk.

Doelen

Vanuit het landelijke beleid zijn er strategische doelen om seksuele gezondheid in Nederland verder te verstevigen. Het doel is dat iedereen de kennis, vaardigheden, zorg en ondersteuning heeft om zelf gezonde, veilige en plezierige keuzes te maken op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en om die van anderen te herkennen en te respecteren. Daarmee wordt bijgedragen aan de bescherming tegen soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) )’s en hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus ), het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en het terugdringen van onbedoelde zwangerschappen.

Lees meer over:

Taken en verantwoordelijkheden gemeenten 

Op basis van de Wpg Wet publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid ) zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van verschillende wettelijke taken die bijdragen aan het bevorderen en beschermen van de seksuele gezondheid van hun inwoners. Via het gemeentefonds ontvangen gemeenten middelen voor de uitvoering van deze taken.

Binnen de uitvoering van de taken op seksuele gezondheid kunnen gemeenten op basis van lokale kennis en inzichten van de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) accenten leggen op specifieke (lokale) aandachtsgebieden, zoals het stimuleren van veilig seksueel gedrag (bijvoorbeeld condoomgebruik), het ondersteunen van regie op kinderwens, relationele en seksuele vorming en het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ook preventie van onbedoelde zwangerschap en bevordering van inclusiviteit met betrekking tot seksuele diversiteit zijn mogelijke speerpunten binnen het gemeentelijk beleid op seksuele gezondheid.

GALA

Met het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) bouwen gemeenten en GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst )’en, zorgverzekeraars en VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ) aan het fundament voor een gerichte lokale en regionale aanpak op het gebied van preventie, gezondheid, sport en bewegen en sociale basis. De integrale aanpak van deze thema’s zorgt voor een verbetering van de gezondheid van inwoners. Bekijk welke kansen GALA biedt om te werken aan seksuele gezondheid.

Wet- en regelgeving

Vanuit de Wpg Wet publieke gezondheid (Wet publieke gezondheid ) zijn er specifieke taken voor gemeenten als het gaat om seksuele gezondheid:

Algemeen: verwerven van inzicht in de (seksuele) gezondheidssituatie, gebaseerd op epidemiologische analyse

Nota gemeentelijke gezondheidsbeleid: de Wpg verplicht gemeenten elke vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid op te stellen. De GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ) brengt lokale trends, risico’s en behoeften in kaart en biedt expertise voor een onderbouwde en integrale aanpak. Gemeenten kunnen kennis en inzichten (van het Centrum Seksuele Gezondheid) integreren door seksuele gezondheid structureel op te nemen in het lokale gezondheidsbeleid en te verbinden aan verwante beleidsterreinen, zoals mentale gezondheid, middelengebruik, opvoeding, sociale veiligheid en fysieke leefomgeving. De Aanpak Gezonde Gemeente biedt hiervoor handvatten.

Preventie: opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma’s, ook op het gebied van seksuele gezondheidsbevordering.

Jeugdgezondheidszorg: jongeren en ouders ondersteunen via individueel of groepsgerichte voorlichting, advies, instructie en begeleiding bij diverse onderwerpen, waaronder in ieder geval seksueel gedrag (o.a. soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) )’s en anticonceptie) en seksuele dwang. 

Infectieziektenbestrijding: gemeenten dragen zorg voor de uitvoering van de algemene infectieziektebestrijding, waaronder de bestrijding van seksueel overdraagbare aandoeningen, inclusief bron- en contactonderzoek.

Zorgen voor de instellen in instandhouding van een regionale gezondheidsdienst (GGD).

In het Wetboek van Strafrecht staat welk seksueel gedrag wettelijk strafbaar is, namelijk:

  • verkrachting
  • aanranding
  • grooming Grooming is digitaal kinderlokken. Er is sprake van grooming als een volwassene via ICT contact legt met een kind, met de intentie om dat kind te ontmoeten met het doel om seksueel misbruik te plegen of kinderpornografische afbeeldingen te produceren (Bron: politie.nl). (Grooming is digitaal kinderlokken. Er is sprake van grooming als een volwassene via ICT contact legt met een kind, met de intentie om dat kind te ontmoeten met het doel om seksueel misbruik te plegen of kinderpornografische afbeeldingen te produceren (Bron: politie.nl). )
  • jeugdprostitutie
  • plegen van ontucht en seks hebben met een kind jonger dan 16 jaar
  • het in bezit hebben of verspreiden van kinderporno

Met ingang van 1 juli 2024 is de nieuwe Wet seksuele misdrijven van kracht. Volgens deze nieuwe wet is onvrijwillige seks strafbaar, ook als er geen sprake was van dwang. Ook seksuele intimidatie in het openbaar en het sturen van seksueel getinte berichten aan kinderen zijn nu strafbaar. Lees meer over de inhoud van de Wet seksuele misdrijven.

Benieuwd wat dit kan betekenen in de praktijk? Rutgers schreef de Handreiking Consent voor professionals die met deze wet te maken krijgen.

Uw belangrijkste taken als gemeente zijn: 

  • voorlichten
  • opvangen
  • beschermen van burgers
  • signaleren van seksueel geweld

Alle burgers kunnen bij de politie melding en aangifte doen van seksueel geweld. De politie is naast het opsporen van zedendelicten ook verantwoordelijk voor een eerste opvang. Indien nodig verwijzen zij door naar specialistische zorg.

Sekswerk is een legaal beroep in Nederland. De wet- en regelgeving voor sekswerk is per gemeente verschillend. Bijvoorbeeld wat betreft het verlenen van vergunningen, handhaving en uitvoering van het beleid. Er is geen landelijk beleid op sekswerk. Wel is er een wetsvoorstel in behandeling voor de landelijke regulering van prostitutie en bestrijding van missstanden in de seksbranche: de Wet regulering sekswerk (WRS). Deze wet verplicht sekswerkers om zich te laten registreren. Ook verschuift de leeftijdsgrens voor sekswerkers van 18 naar 21 jaar. Aandachtspunt is de verwachting dat veel sekswerkers zich niet willen registeren, uit het zicht verdwijnen en daarmee moelijker bereikbaar worden voor preventie en zorg.

Centra Seksuele Gezondheid kunnen gebruikmaken van de Regeling Aanvullende Seksuele Gezondheidszorg (ASG). Op basis van de ASG-regeling bieden GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst )’en:

  • Soa-zorg voor personen met een hoger risico op een soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) (Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) ) én een te grote drempel om naar de huisarts te gaan. Deze zorg is aanvullend op huisartsenzorg.
  • Seksualiteitshulpverlening aan jongeren onder de 25. De hulpverlening bestaat uit over allerlei onderwerpen die raken aan seksualiteit en seksuele gezondheid.
  • PrEP-zorg aan personen met een groter risico op hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus ).

Dit zorgaanbod is nadrukkelijk een aanvulling op de collectieve preventie-inzet door gemeenten en de Rijksoverheid en een aanvulling op de huisartsenzorg. Lees meer over de Regeling Aanvullende Seksuele Gezondheidszorg 

 

Beleidskaders voor lokaal beleid

De update van het Nationaal Actieplan 2023-2027 soa/hiv en seksuele gezondheid beschrijft actuele uitdagingen en concrete acties op het gebied van:

  • preventie en zorg
  • surveillance soa en hiv en monitoring seksuele gezondheid
  • seksuele vorming en ontwikkeling
  • preventie, opsporing en behandeling van soa
  • preventie, opsporing en behandeling van hiv
  • preventie van onbedoelde zwangerschap
  • preventie van seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld

Lees het Nationaal Actieplan soa, hiv en seksuele gezondheid 2023-2027 op de website van het RIVM.

Gebruik het Nationaal Actieplan als basis voor een lokaal of regionaal actieplan:

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zet tot eind 2025 extra in op preventie van en zorg bij onbedoelde zwangerschap. Daarbij is er extra aandacht voor groepen in kwetsbare omstandigheden. Het beleid is ingericht op vier pijlers:

Meer informatie

In 2022 is de overheid een nationaal actieprogramma gestart om seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld aan te pakken. De ministeries van OCW Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen) en Sociale Zaken zijn hiervoor verantwoordelijk. Actielijnen zijn cultuurverandering, wet- en regelgeving, beleid op de werkvloer, aanpak voor omstanders en hulpverlening. (Rijks)overheid, de wetenschap en maatschappelijke organisaties werken hierin samen. Ook op regionaal niveau is inzet vereist.

Lees meer over het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld (Rijksoverheid.nl).

Er zijn vier bouwstenen ontwikkeld voor een effectieve aanpak van seksueel geweld op regionaal niveau:

  • Wat is een regionale aanpak seksueel geweld
  • Betrekken netwerkpartners en samenwerking
  • Organiseren en borgen
  • Opstellen plan van aanpak inhoudelijke speerpunten

Per gemeente of regio kan het aangrijpingspunt om met deze bouwstenen te starten verschillen. Er kan aan verschillende bouwstenen tegelijk worden gewerkt. Het 8-puntenplan voor een effectieve preventiestrategie van Rutgers wordt in de aanpak genoemd.

Meer informatie

Respectvol leren omgaan met seksualiteit en seksuele diversiteit is een kerndoel voor het basisonderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het speciaal onderwijs. Het verplicht scholen om aandacht te besteden aan relationele en seksuele vorming. Dit bevordert een respectvolle omgang met seksualiteit, vergroot de seksuele weerbaarheid en kan seksuele grensoverschrijding, discriminatie en pesten of intimidatie op grond van sekse, seksuele oriëntatie en gender(identiteit) tegengaan.

Lees meer in het besluit kerndoelen onderwijs op het gebied van seksuele diversiteit.