Cijfers en informatiebronnen over soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen), onbedoelde zwangerschap en/of seksuele grensoverschrijding helpen u bij het in kaart brengen van de seksuele gezondheid. 

 

Cijfers seksuele gezondheid

In 2020 en 2021 was het aantal soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen)-consulten bij de huisarts en de CSG’s lager dan in 2019. Door de covid-19 pandemie was de soa-zorg bij CSG’s tijdelijk afgeschaald, was huisartszorg beperkt toegankelijk en meden sommige mensen de zorg. Door strengere triage bij de CSG’s worden in 2021 wel meer soa’s gevonden dan in 2019. Medio 2019 startte de PrEPPre Exposure Profylaxe, de hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus )-preventiepil-pilot bij de CSG’s; eind 2021 hebben 7.693 mensen hun eerste PrEP-consult gehad.

In Nederland leven eind 2020 naar schatting  24.000 mensen met hiv. Het aantal nieuwe hiv-diagnoses is de afgelopen jaren sterk gedaald naar 411 in 2020. Nog steeds komt meer dan de helft van de mensen met hiv te laat in zorg. In 2020 overleden 13 mensen aan aids Acquired immune deficiency syndrome (aids) (Acquired immune deficiency syndrome (aids) ), bijna altijd als gevolg van te laat ontdekken dat men hiv heeft. 

Cijfers en bronnen voor soa en hiv
  • RIVM.nl/soa Cijfers en feiten over soa van de Centra voor Seksuele Gezondheid (CSG’s).  De CSG’s rapporteren
    • elk half jaar (april en november) de Thermometer Seksuele gezondheid: de meest recente gegevens uit de nationale soa-surveillance.
    • Elk jaar (juni) een jaarrapport over soa (waaronder hiv).
  • HIV-Monitoring.nl (Stichting HIV Monitoring). Cijfers over het aantal mensen met hiv, risicogroepen en effectiviteit van behandeling in Nederland, ook per regio en per gemeente. Elk jaar in november verschijnt een nieuw jaarrapport.
  • Themadossier Nederland naar 0! (Soa Aids Nederland). Biedt regionale en lokale informatie over hiv, waaronder data per regio en een Checklist Lokale Aanpak met tips voor aandachtspunten bij een lokale probleemanalyse. 
  • VZinfo/soa
  • VZinfo/Seksueel risicogedrag, condoomgebruik per regio en gemeente

In 2017 had 2,9% van de mannen en vrouwen (25-49 jaar) in het voorafgaande jaar te maken met een ongeplande zwangerschap. Voor 0,4% van de mannen en 1,7% van de vrouwen was de zwangerschap ongewenst. In 2020 gebruikte 70,9% van de seksueel actieve vrouwen in de leeftijd van 16 tot 49 jaar een anticonceptiemethode. 7,1%  loopt een risico op een ongeplande zwangerschap. Het grootste risico lopen vrouwen in de leeftijd van 35 tot 44 jaar. Het aantal tienermoeders en het aantal zwangerschapsafbrekingen daalt al jaren in Nederland, zowel bij volwassenen als bij tieners. In 2019 was er een lichte stijging onder tieners. Het aantal geboren kinderen onder tieners daalt (van 1.310 in 2018 naar 1194 in 2020).

Cijfers en bronnen onbedoelde zwangerschap

Regionale cijfers over onveilige seks, onbedoelde zwangerschap en aantal tienermoeders:

  • Waarstaatjegemeente.nl:  aantal tienerouders in de gemeente.
  • Jeugdmonitor, E-MOVO of andere gezondheidsmonitors (GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)): actuele cijfers over risicogroepen, zoals ervaring met onveilige seks en onbedoelde zwangerschap).
  • Feiten en cijfers Seksuele gezondheid en gedrag.

Seksuele grensoverschrijding gaat over verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag of toenaderingen die seksueel van aard zijn. Dit kan fysiek en niet-fysiek zijn. Ruim 50% van alle vrouwen en meisjes heeft dit wel eens meegemaakt, en bijna 20% van alle mannen en jongens. Ruim 5% van de Nederlandse bevolking van 16 jaar en ouder heeft in een jaar tijd online seksuele intimidatie meegemaakt, vooral jonge vrouwen.

Cijfers over seksuele grensoverschrijding bij jongeren en volwassenen vindt u op VZinfo. 

 

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen meer risico op een soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen) of om slachtoffer te worden van seksueel overschrijdend gedrag. 

  • jonge heteroseksuele mannen en vrouwen
  • homoseksuele -, biseksuele -, transgender- en andere mannen die seks hebben met mannen (msm)
  • mensen met hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus ) hebben een verhoogd risico om ook een andere soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen) op te lopen
  • mensen met een migratieachtergrond, zoals mensen van Surinaamse en Antilliaanse/Arubaanse afkomst of vluchtelingen en asielzoekers
  • mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking
  • drugsgebruikers, inclusief mensen die drugs tijdens seks gebruiken (chemsex)
  • sekswerkers en hun klanten
  • swingers 
  • jonge starters
  • praktisch opgeleide jongeren
  • jongeren met een verstandelijke beperking of multi-problematiek
  • meisjes in de jeugdhulpverlening
  • zeer gelovige jongeren
  • mensen met een niet-westerse achtergrond, vluchtelingen en asielzoekers
  • mensen in kwetsbare omstandigheden (verslaving, dak- en thuisloos, psychische problematiek, schulden)
  • Jongeren
  • Vrouwen, vooral jongere vrouwen 
  • LHBT Lesbisch, Homo, Biseksueel en Transgender (LHBT) (Lesbisch, Homo, Biseksueel en Transgender (LHBT) )-personen, met name biseksuele vrouwen
  • Mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking

 

Lees meer over seksueel geweld op de website van Rutgers. 

 

Oorzaken en gevolgen

Onbehandelde soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen)  geven niet altijd klachten en kunnen ernstige gevolgen hebben voor iemands eigen  gezondheid en die van hun partner(s). Op VZinfo.nl vindt u een overzicht van de belangrijkste oorzaken en gevolgen van soa en hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus ):

Naast de medische gevolgen van soa, zorgen psychosociale gevolgen (zoals angst, schaamte, relatieproblemen) en structurele gevolgen (zoals stigma en discriminatie) voor belasting van de mentale gezondheid.

Risicofactoren

De belangrijkste oorzaken van een onbedoelde zwangerschap zijn:

  • Geen of niet goed gebruik van (betrouwbare) anticonceptie, of falende anticonceptie.
  • Persoonlijke en omgevingsfactoren, zoals een vroege seksuele start, gebrekkige kennis, een laag zelfbeeld, lage risico-perceptie naast weinig toekomstperspectief, multi-problematiek, lage zelfredzaamheid en kwetsbare omstandigheden en armoede.

Gevolgen

  • Een onbedoelde of ongeplande zwangerschap geeft vaak stress of psychosociale problemen. 
  • Op tienerleeftijd ouder worden en voor een kind zorgen, beperkt de persoonlijke ontwikkeling en de maatschappelijke vooruitzichten aanzienlijk.
  • Tienermoeders lopen een grotere kans om later in hun leven in slechte fysieke en mentale gezondheid te verkeren. 
  • Er zijn aanwijzingen dat de kinderen van tienermoeders meer problemen hebben dan andere kinderen.
  • Zwangere tieners lopen een verhoogde kans dat hun kindje rond de geboorte sterft of te vroeg wordt geboren.
  • Een kind dat in kwetsbare omstandigheden opgroeit heeft minder goede kansen om zich gezond en veilig te ontwikkelen.
Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die het risico op het plegen of meemaken van ongewenst seksueel gedrag vergroten. Een aantal daarvan gelden voor zowel plegers als slachtoffers:

  • genderstereotiepe opvattingen, seksuele dubbele moraal en schadelijke rolopvattingen
  • negatief zelfbeeld
  • ongunstige opvoeding
  • gebrekkige communicatieve vaardigheden en moeite met interpretatie van grenzen en wensen
  • alcoholgebruik
  • ervaringen met seksueel misbruik in de kindertijd vergroot het risico op nieuw slachtofferschap aanzienlijk.

Bij plegers speelt ook groepsdruk, gebrek aan empathie en impulsiviteit een rol.

Gevolgen

Seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld kan negatieve gevolgen hebben voor de lichamelijke gezondheid (zoals lichamelijk letsel, een zwangerschap of besmetting met een soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen) /hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus )) en psychische, seksuele en sociale problemen met zich meebrengen. Zoals depressieve klachten, angsten, PTSS Posttraumatische stressstoornis (Posttraumatische stressstoornis), schuld- en schaamtegevoelens of relatieproblemen.

Ook opnieuw slachtoffer worden komt voor (revictimisatie). De impact hangt sterk af van de vorm, aard, ernst en frequentie van de seksuele grensoverschrijding. 

 

Meer informatie

Het in kaart brengen van de seksuele gezondheid doet u met het maken van een wijkgezondheidsprofiel. U kunt dan goed onderbouwd doelstellingen bepalen en gericht, samen met andere sectoren, interventies inzetten en monitoren. Naast de themaspecifieke cijfers en bronnen die u op deze pagina vindt,  kunt u ook  de algemene informatie en bronnen voor het maken van een wijkgezondheidsprofiel gebruiken.