Cijfers en informatiebronnen over soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen), onbedoelde zwangerschap en/of seksuele grensoverschrijding helpen u bij het in kaart brengen van de seksuele gezondheid. Bekijk:

Cijfers en feiten seksuele gezondheid

In 2022 hebben meer mensen zich bij een Centrum Seksuele Gezondheid (CSG) op een soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen) laten testen dan in 2021. Ook zijn er in 2022 meer soa’s gevonden dan in 2021. Het meest opvallend is een stijging van 33% in het aantal gonorroediagnoses, met name bij vrouwen en heteroseksuele mannen. In mei 2022 is de eerste diagnose van mpox (apenpokken) in Nederland gesteld; in totaal zijn dat jaar 1.259 mpox-infecties gemeld, de meerderheid bij mannen die seks hebben met mannen (msm).

Eind 2022 namen 8.558 msm deel aan de pilot bij de CSG’s met PrEP, de hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus)-preventiepil. In Nederland waren er eind 2021 naar schatting 24.000 mensen met hiv, waarvan 1.400 niet wisten dat ze hiv hadden. Het aantal nieuwe hiv-diagnoses is de afgelopen jaren sterk gedaald naar 427 in 2021. Het aantal recente hiv-infecties onder msm is sterk gedaald, waarschijnlijk als gevolg van gebruik van PrEP. Nog steeds komt meer dan de helft van de mensen met hiv te laat in de zorg. In 2021 overleden 13 mensen aan aids Acquired immune deficiency syndrome (aids) (Acquired immune deficiency syndrome (aids)) bijna altijd als gevolg van te laat ontdekken dat men hiv heeft.

Cijfers en bronnen over soa en hiv
  • RIVM.nl/soa. Cijfers en feiten over soa van de Centra voor Seksuele Gezondheid (CSG’s).  De CSG’s rapporteren:
    • elk half jaar (april en november) de Thermometer Seksuele gezondheid: de meest recente gegevens uit de nationale soa-surveillance;
    • elk jaar (juni) een jaarrapport over soa (waaronder hiv).
  • HIV-Monitoring.nl (Stichting HIV Monitoring). Cijfers over het aantal mensen met hiv, risicogroepen en effectiviteit van behandeling in Nederland, ook per regio en per gemeente. Elk jaar in november verschijnt een nieuw jaarrapport.
  • Themadossier Nederland naar 0! (Soa Aids Nederland). Biedt regionale en lokale informatie over hiv, waaronder data per regio en een Checklist Lokale Aanpak met tips voor aandachtspunten bij een lokale probleemanalyse. 
  • VZinfo/soa.
  • VZinfo/Seksueel risicogedrag, over condoomgebruik per regio of gemeente.

In 2017 had 2,9% van de mannen en vrouwen (25-49 jaar) in het voorafgaande jaar te maken met een ongeplande zwangerschap. Voor 0,4% van de mannen en 1,7% van de vrouwen was de zwangerschap ongewenst. In 2021 gebruikte 75,9% van de seksueel actieve vrouwen in de leeftijd van 16 tot 49 jaar een anticonceptiemethode. 7,1% loopt een risico op een ongeplande zwangerschap. Het aantal tienermoeders en het aantal zwangerschapsafbrekingen daalt al jaren in Nederland, zowel bij volwassenen als bij tieners. In 2022 waren er 1.350 tienermoeders en in 2021 1.494. Ook het aantal geboren kinderen onder tieners daalt (van 1194 in 2020 naar 1022 in 2021).

Cijfers en bronnen over onbedoelde zwangerschap

Seksuele grensoverschrijding gaat over verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag of toenaderingen die seksueel van aard zijn. Dit kan fysiek en niet-fysiek zijn. Ruim 50% van alle vrouwen en meisjes heeft dit weleens meegemaakt, en bijna 20% van alle mannen en jongens.

Als het gaat om recente ervaringen in het laatste jaar heeft 18% van de vrouwen en 8% van de mannen weleens seksuele grensoverschrijding meegemaakt, waaronder ook ongewenste opmerkingen en online grensoverschrijding. Vrouwen tussen 16 en 24 jaar (rond de helft), biseksuele vrouwen (46%) en homoseksuele mannen (34%) maken dat het vaakst mee. Ruim 8% van de vrouwen – en dan vooral jonge vrouwen – en 4% van de mannen van 16 jaar en ouder heeft in een jaar tijd online seksuele intimidatie meegemaakt.

Cijfers en bronnen over seksuele grensoverschrijding

  • VZinfo.nl/sociale-omgeving. Cijfers over seksuele grensoverschrijding bij jongeren en volwassenen.
  • Rutgers. Overzicht van de meest recente cijfers en feiten over seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen meer risico op een soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen), op onbedoeld zwanger raken, of om slachtoffer te worden van seksueel overschrijdend gedrag. 

  • jonge heteroseksuele mannen en vrouwen
  • homoseksuele, biseksuele, transgender en andere mannen die seks hebben met mannen (msm)
  • mensen met hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus) hebben een verhoogd risico om ook een andere soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen) op te lopen
  • mensen met een migratieachtergrond, zoals mensen van Surinaamse en Antilliaanse/Arubaanse afkomst, vluchtelingen en asielzoekers
  • mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking
  • drugsgebruikers, inclusief mensen die drugs tijdens seks gebruiken (chemsex)
  • sekswerkers en hun klanten
  • swingers 
  • jonge starters
  • praktisch opgeleide jongeren
  • jongeren met een verstandelijke beperking of multiproblematiek
  • meisjes in de jeugdhulpverlening
  • zeer gelovige jongeren
  • mensen met een niet-westerse achtergrond, vluchtelingen en asielzoekers
  • mensen in kwetsbare omstandigheden (verslaving, dak- en thuisloos, psychische problematiek, schulden)
  • jongeren
  • vrouwen, vooral jongere vrouwen 
  • lhbti-personen, met name biseksuele vrouwen
  • mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking

Lees over seksuele grensoverschrijding en seksueel geweld (Rutgers).

Oorzaken en gevolgen

Onbehandelde soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen)’s geven niet altijd klachten en kunnen ernstige gevolgen hebben voor iemands eigen gezondheid en die van hun seksuele partner(s). Op VZinfo.nl vindt u een overzicht van de belangrijkste oorzaken en gevolgen van soa en hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus):

Naast de medische gevolgen van soa’s, zijn er psychosociale gevolgen (zoals angst, schaamte, relatieproblemen) en structurele gevolgen voor de mentale gezondheid (door stigma en discriminatie).

Risicofactoren

De belangrijkste oorzaken van een onbedoelde zwangerschap zijn:

  • Geen of niet goed gebruik van (betrouwbare) anticonceptie, of falende anticonceptie.
  • Persoonlijke en omgevingsfactoren, zoals een vroege seksuele start, gebrekkige kennis, een laag zelfbeeld, lage risicoperceptie naast weinig toekomstperspectief, multiproblematiek, lage zelfredzaamheid, kwetsbare omstandigheden, armoede en instabiele jeugd.

Gevolgen

  • Een onbedoelde of ongeplande zwangerschap geeft vaak stress en/of psychosociale problemen. 
  • Op tienerleeftijd ouder worden en voor een kind zorgen, beperkt de persoonlijke ontwikkeling en de maatschappelijke vooruitzichten aanzienlijk.
  • Tienermoeders lopen een grotere kans om later in hun leven in slechte fysieke en mentale gezondheid te verkeren. 
  • Er zijn aanwijzingen dat de kinderen van tienermoeders meer problemen hebben dan andere kinderen.
  • Zwangere tieners lopen een verhoogde kans dat hun kind rond de geboorte sterft of te vroeg wordt geboren.
  • Een kind dat in kwetsbare omstandigheden opgroeit heeft minder goede kansen om zich gezond en veilig te ontwikkelen.
Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die het risico op het plegen of meemaken van ongewenst seksueel gedrag vergroten. Een aantal daarvan gelden voor zowel plegers als slachtoffers:

  • genderstereotiepe opvattingen, dubbele seksuele moraal en schadelijke rolopvattingen
  • negatief zelfbeeld
  • ongunstige opvoeding
  • gebrekkige communicatieve vaardigheden en moeite met interpretatie van grenzen en wensen
  • alcoholgebruik
  • ervaringen met seksueel misbruik in de kindertijd vergroot het risico op nieuw slachtofferschap aanzienlijk.

Bij plegers speelt ook groepsdruk, gebrek aan empathie en impulsiviteit een rol.

Ervaringen met seksueel misbruik in de kindertijd spelen ook een rol; deze vergroten het risico op nieuw slachtofferschap aanzienlijk.

Gevolgen

Seksuele grensoverschrijding kan negatieve gevolgen hebben voor de lichamelijke gezondheid (zoals lichamelijk letsel, een zwangerschap of besmetting met een soa Seksueel overdraagbare aandoeningen (Seksueel overdraagbare aandoeningen)/hiv humaan immunodeficiëntievirus (humaan immunodeficiëntievirus)) en psychische, seksuele en sociale problemen met zich meebrengen, zoals depressieve klachten, angsten, PTSS Posttraumatische stressstoornis (Posttraumatische stressstoornis), schuld- en schaamtegevoelens of relatieproblemen. Daarnaast komt opnieuw slachtoffer worden vaak voor (revictimisatie). De impact hangt sterk af van de vorm, aard, ernst en frequentie van de seksuele grensoverschrijding.

Meer informatie

Het in kaart brengen van de seksuele gezondheid doet u met het maken van een gezondheidsprofiel. U kunt dan goed onderbouwd doelstellingen bepalen en gericht, samen met andere sectoren, interventies inzetten en monitoren. Lees hoe u een gezondheidsprofiel maakt volgens de Aanpak Gezonde Gemeente.

  • Seks onder je 25een landelijk onderzoek naar de seksuele gezondheid van jongeren van 13 tot en met 25 jaar in Nederland anno 2023. Het rapport bevat bevat ook regionale cijfers Het onderzoek maakt deel uit van de Leefstijlmonitor en is uitgevoerd door Rutgers en Soa Aids Nederland in samenwerking met het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), het CBS Centraal Bureau voor de Statistiek (Centraal Bureau voor de Statistiek) en GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en.
  • Gezondheidsmonitor Jeugd van GGD’en en RIVM. Deze biedt per regio en stad o.a. informatie over seksueel gedrag, condoomgebruik en sexting Sexting is het verspreiden of delen van seksueel getinte foto's of berichten via mobiele telefoons of andere mobiele media. De term is afgeleid van sex en texting (sms/mms). Sexting wordt een probleem en is strafbaar als dit zonder instemming van de ander gebeurt en/of onder druk, dwang of chantage. (Sexting is het verspreiden of delen van seksueel getinte foto's of berichten via mobiele telefoons of andere mobiele media. De term is afgeleid van sex en texting (sms/mms). Sexting wordt een probleem en is strafbaar als dit zonder instemming van de ander gebeurt en/of onder druk, dwang of chantage.). Een aantal GGD’en bieden via hun website gedetailleerde informatie aan over hun eigen regio.
  • Seksuele gezondheid en gedrag (Rutgers).
  • Seksueel geweld (Rutgers)
  • Effectieve en duurzame preventie seksueel geweld in de gemeente: het kan! (Rutgers)
  • Factsheet Seksuele en relationele vorming in het primair onderwijs (RIVM, december 2019).
  • Rapport Seksueel overdraagbare aandoeningen in Nederland in 2022 (RIVM, 2023).
  • Aanpak onbedoelde en ongewenste zwangerschap 2023-2025 (VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)).
  • Act4Respect Unlimited. Deze alliantie biedt informatie over onder andere seksueel geweld gericht tegen meiden en vrouwen en lhbti+’ers.