Pijler voorlichting en educatie

  • Ieder jaar worden ongeveer 200.000 jongeren seksueel actief. Om jongeren te ondersteunen bij een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling, is seksuele relationele vorming essentieel. Bij preventie van onbedoelde zwangerschap moeten jongeren tijdig weten hoe je een onbedoelde zwangerschap kunt voorkomen, welke anticonceptie er is en welke hulp en advies beschikbaar is bij een onbedoelde zwangerschap. Ook weerbaarheid, praten over seksualiteit, wensen en grenzen, en nadenken over kinderwens en jong ouderschap, horen hierbij.

Voorbeeld: cijfers vergeleken

In regio Zuid Limburg zijn in 2018 regionale cijfers over tienermoeders en onbedoelde zwangerschap vergeleken met de landelijke cijfers. Met gemeenten en GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) Zuid Limburg wordt pro actief een integraal beleid opgezet om het aantal tienermoeders en ongewenste zwangerschappen bij kwetsbare (potentiele) ouders) verder terug te dringen.

  • Sommige groepen zijn extra kwetsbaar en hebben meer voorlichting en ondersteuning nodig (bijvoorbeeld verstandelijk beperkten, tieners in jeugdhulp, verslaafden, daklozen, nieuwkomers, prostituees, multiproblem gezinnen) vanuit onderwijs, zorg of welzijn. 
  • Gemeenten kunnen onderwijs en jeugdhulp maar ook partners in het sociale domein, stimuleren goede en relevante voorlichting en informatie te geven over vruchtbaarheid, kinderwens, seksualiteit, zwangerschap en anticonceptie.
  • Gemeenten kunnen voorlichting inkopen van bepaalde partijen die extra deskundig zijn op ondersteuning van kwetsbare groepen (bijvoorbeeld nieuwkomers, lvb, etc).  
  • Gemeenten kunnen lokale partners stimuleren deze thema’s te borgen in het onderwijs- en of opleidingsbeleid en bijscholing faciliteren. 
  • Gemeenten kunnen burgers en nieuwkomers informeren over relevante en betrouwbare online informatiebronnen en hulp en zorg bij anticonceptie en (onbedoelde) zwangerschap (sense.info; anticonceptievoorjou.nl). De gemeente kan erop toezien dat de informatie over anticonceptie en gezinsplanning ook voor laag geletterden en niet Nederlandstaligen begrijpelijk en toegankelijk is.
  • Gemeenten en GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)-en kunnen scholen attenderen op landelijke campagnes, zoals de jaarlijkse Week van de Liefde (voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs) rond Valentijnsdag en Week van de Lentekriebels (basisonderwijs). Hiermee wordt een extra impuls gegeven aan seksuele vorming in het onderwijs. 
  • Gemeenten en GGD-en kunnen scholen informeren over het aanbod van interventies en preventie. Via scholen is een groot deel van de risicogroepen voor onbedoelde (tiener)zwangerschap te bereiken. De factheet seksuele en reationele vorming in het onderwijs laat o.m. een  inventarisatie zien van de behoefte en ervaringen op scholen.

Factsheet seksuele en relationele vorming in het onderwijs

Op basis van focusgroepen en interviews op scholen waarbij zowel met leerlingen als docenten is gesproken, aangevuld met informatie uit eerdere inventarisaties heeft het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) geïnventariseerd wat de ervaringen en behoeften van scholen zijn op het gebied van seksuele en relationele vorming. Ook is geïnventariseerd waar groepen met een verhoogd risico op onbedoelde (tiener)zwangerschap­pen zich bevinden. Meer informatie is te vinden in de factsheet seksuele en relationele vorming in het onderwijs en in de aanvullende factsheet primair onderwijs.

Pijler signalering en ondersteuning

  • Sommige vrouwen (en partners) lopen meer risico op een onbedoelde zwangerschap dan anderen. Een aantal is vanwege meervoudige problematiek en kwetsbare omstandigheden, vaak niet in staat een (volgend) kind de zorg en opvoeding te geven die wenselijk is. Gemeente kan jeugdhulp, welzijn of andere samenwerkingspartijen faciliteren in extra deskundigheidsbevordering rondom signalering onbedoelde (tiener-) zwangerschap en kwetsbare groepen en ondersteuning
  • Via de gemeentelijke registraties (waarstaatjegemeente.nl) kan bijvoorbeeld het aantal tienerouders in de gemeente in beeld gebracht worden. Ook kan gekeken worden of er een correlatie is tussen armoede of lage SES Sociaal-economische Status (SES) Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus. (Sociaal-economische Status (SES) Positie die iemand inneemt in de sociale hiërarchie, gemeten aan de hand van opleiding, inkomen of beroepsstatus.) wijken en het aantal tienermoeders/jong ouderschap. Maak desgewenst een verbinding met cijfers over armoede, werkeloosheid of schoolverzuim in een regio. Dit zijn risicofactoren voor jong ouderschap. De GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) heeft actuele cijfers over risicogroepen (ervaring met onveilige seks en onbedoelde zwangerschap) via de jeugdmonitor, E-MOVO of andere gezondheidsmonitors.
  • Een gemeente kan afspraken maken met instellingen voor Jeugdhulp en Jeugdbescherming om kwetsbare groepen bij onbedoelde zwangerschap tijdig te signaleren. Instellingen kunnen gefaciliteerd worden door gemeenten in deskundigheidsbevordering rondom signalering en ondersteuning bij kinderwens en anticonceptie.  
  • 85% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd bezoekt een huisarts voor een anticonceptie consult. De huisarts heeft ook een belangrijke taak vrouwen bij onbedoelde zwangerschap te wijzen op keuzemogelijkheden. Huisartsen kennen de voorgeschiedenis van een cliënt en kunnen kwetsbare groepen in hun praktijk eerder signaleren en extra ondersteuning bieden of verwijzen maar meer specialistische zorg. Ook andere partners in het sociale - en zorgdomein, zien kwetsbare groepen met verslavings-, psychiatrische of schuldenproblematiek, ongedocumenteerden of nieuwkomers, die meer steun nodig hebben bij seksualiteit, gezinsplanning en kinderwens. Gemeenten kunnen toezien op een goede zorgketen voor kwetsbare groepen en sociale kaart.
  • Gemeenten kunnen anticonceptiemiddelen vergoeden aan vrouwen die minder draagkrachtig zijn en voor wie kosten van anticonceptie een drempel zijn. (ongedocumenteerden, lage inkomensgroepen, groepen met schulden).

Voorbeeld: extra investeren in samenwerking met Nu Niet Zwanger

In samenwerking met het landelijk programma Nu Niet Zwanger, kunnen gemeenten met extra middelen investeren in groepen met een verhoogd risico op onbedoeld zwangerschap. Via een netwerk van partners in het sociale en medische zorg- domein kunnen vrouwen (en hun partners) met intensievere begeleiding vrijwillig en gemotiveerd hun kinderwens uitstellen en kiezen voor een betrouwbare vorm van anticonceptie. 

Pijler fysieke en sociale omgeving

  • Een ondersteunende omgeving waarin seksualiteit en anticonceptie bespreekbaar is en anticonceptie gebruik wordt aangemoedigd bij seksuele activiteit, dragen bij aan effectieve preventie. Gemeenten kunnen extra investeren in laagdrempelige voorlichting aan communities en/of sleutelpersonen hierin opleiden en faciliteren
  • Jongeren die opgroeien in een omgeving met een laag zelfbeeld en weinig toekomstperspectief, in armoede of een omgeving waar al veel tienermoeders wonen, lopen meer risico op jong ouderschap. Extra investering in onderwijs en toekomstperspectief, kan hierbij effectief zijn.
  • Om goed beschermd te zijn tegen een zwangerschap moeten vrouwen (en hun partner) passende en betrouwbare anticonceptie gebruiken. Toegang tot brede palet aan anticonceptiemethoden en plaatsing hiervan bij eerstelijnszorg, moet voor iedereen laagdrempelig zijn.
  • Gemeenten kunnen anticonceptie spreekuren (bijvoorbeeld in samenwerking met een GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) of verloskundigen praktijk) voor kwetsbare groepen in de wijk faciliteren.
  • Gemeenten kunnen erop toezien dat de seksuele reproductieve zorg voor iedere vrouw en man in vruchtbare leeftijd, fysiek dichtbij en laagdrempelig georganiseerd is.

Voorbeeld: extra anticonceptiespreekuur

Bij GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) Haaglanden is een extra anticonceptiespreekuur gestart voor vrouwen die bij de huisarts onvoldoende terecht kunnen met vragen of problemen met anticonceptie of onbedoelde zwangerschap.

Pijler regelgeving en handhaving (financiën)

  • Anticonceptie is niet voor iedereen betaalbaar. Sommige methoden zijn duurder dan andere methoden en voor vrouwen boven de 21 jaar wordt anticonceptie niet meer vergoed vanuit de basisverzekering. De premie voor een aanvullende verzekering is vaak duurder dan de methode zelf.
  • Gemeenten moeten erop toezien dat ook voor de lagere inkomensgroepen of mensen met schulden en financiële problemen, middelen beschikbaar zijn voor anticonceptie. De gemeente zou kosten voor anticonceptie in bepaalde gevallen kunnen vergoeden bijvoorbeeld via een bijzondere bijstandsregeling of andere potjes.
  • Illegalen of ongedocumenteerden zijn niet verzekerd en moeten kosten voor anticonceptie zelf betalen. Ze zijn vaak werkeloos of hebben niet voldoende inkomen. Voor hen zou een aparte regeling getroffen moeten worden. Ook nieuwkomers die nog niet de Nederlandse status hebben en niet verzekerd zijn en niet meer in een AZC wonen, kunnen anticonceptie vaak zelf niet betalen.