Ontdek hoe u de vier thema's uit de landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024 kunt toepassen op uw lokale nota gezondheidsbeleid. Gebruik onze handvatten voor het vertalen van de landelijke nota naar een integrale, lokale aanpak.

Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024

De vier gezondheidsvraagstukken uit de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024 geven richting aan uw lokale of regionale nota gezondheidsbeleid. De vraagstukken zijn:

  • Gezondheid in de sociale en fysieke leefomgeving
  • Gezondheidsachterstanden verkleinen
  • Druk op het dagelijks leven bij jongeren en jongvolwassenen
  • Vitaal ouder worden

Direct aan de slag met deze gezondheidsvraagstukken? Bekijk hoe u de vraagstukken kunt behandelen in uw lokale nota.

Van landelijke naar lokale nota

Elke vier jaar leggen gemeenten ambities en prioriteiten vast in hun lokale nota gezondheidsbeleid. Dit doen ze in samenwerking met de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst). De landelijke nota is vaak richtinggevend voor de invulling van de lokale nota in gemeenten, als onderdeel van de vierjarige beleidscyclus volksgezondheid. Er zijn ook veel andere landelijke ontwikkelingen waarbij gemeenten kunnen aansluiten, zoals het Nationaal Preventieakkoord of Nationaal Sportakkoord. In de praktijk kiezen gemeenten er soms ook voor de beleidscyclus los te laten. Zij gaan uit van lokale data en lopend beleid, en kijken wat hierop vanuit de landelijke beleidsstukken nog aanvullend en passend is.

beleidscyclus-volksgezondheid-gezondheidsbeleid

De beleidscyclus volksgezondheid is de vierjarige cyclus die wordt gebruikt als basis voor het Nederlandse gezondheidsbeleid. Op basis van landelijke epidemiologische gegevens brengt het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) elke vier jaar de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) rapporteert het RIVM elke vier jaar over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland. (In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) rapporteert het RIVM elke vier jaar over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland.)) uit. De meest recente VTV verscheen in 2018, de VTV-2018. Aan de hand van de VTV en input van de VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten (Vereniging van Nederlandse Gemeenten), diverse ministeries, afgevaardigden van gemeenten, GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en en kennisinstituten stelt de minister van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) een Landelijke Nota Gezondheidsbeleid vast. Hierin staan de landelijke prioriteiten op gebied van de volksgezondheid. De landelijke prioriteiten bieden gemeenten aanknopingspunten voor lokaal beleid. De resultaten van lokaal en landelijk gezondheidsbeleid, zoals actuele gegevens over de gezondheid van inwoners, vormen inbreng voor de nieuwe VTV. Sinds 2018 gaan de ministers van VWS en de wethouders Volksgezondheid tussentijds met elkaar om tafel, om landelijk gezondheidsbeleid goed af te stemmen op wat gemeenten nodig hebben. 

Onderbouwing van keuzes voor lokaal gezondheidsbeleid

Het blijft aan gemeenten zelf om ambities en gezondheidsthema’s te kiezen en te agenderen in hun lokaal gezondheidsbeleid. Er zijn meerdere aanknopingspunten om keuzes te onderbouwen: 

  • Cijfers: cijfers over de gezondheidssituatie van inwoners. Gemeenten zien hoe hun cijfers zich verhouden tot het regionale en landelijk gemiddelde en wat ze daarmee kunnen.
  • Landelijke Nota Gezondheidsbeleid: de vier gezondheidsvraagstukken, zoals hierboven beschreven, uit de landelijke nota geven richting aan gemeentelijk beleid.
  • Preventieakkoord: de aanpak van drie leefstijlthema’s (roken, overmatig alcoholgebruik en overgewicht) en achterliggende factoren om door te vertalen naar integrale lokale aanpakken.
  • Sportakkoord: bestaat uit zes deelakkoorden (sport en bewegen, van jongs af aan vaardig in bewegen, duurzame sportinfrastructuur, vitale aanbieders, positieve sportcultuur en topsport die inspireert) om door te vertalen naar lokale aanpakken.
  • Omgevingswet: biedt kansen om de bescherming en bevordering van gezondheid een plek te geven in omgevingsbeslissingen en -inrichting.

Ook andere landelijke gezondheidsprogramma’s, zoals JOGG JOGG Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst (JOGG Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst), Gezonde School, Kansrijke Start en Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO), een beleidsevaluatie of de wensen en behoeften van inwoners bieden aanknopingspunten om lokaal gezondheidsbeleid te onderbouwen.

Gedachtegoed Positieve Gezondheid

Het gedachtegoed van Positieve Gezondheid geeft aanknopingspunten om in gesprek te gaan over de vier vraagstukken die centraal staan in de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid. Ook is het een voorbeeld van hoe u kunt werken aan een gedeelde visie op gezondheidsbeleid. Het idee van Positieve Gezondheid geeft drie aanknopingspunten:

  1. Het is een bindmiddel: het draait niet alleen om de lichamelijke kanten van gezondheid, maar ook om participatie en zingeving.
  2. Het geeft een brede kijk op gezondheid: het gaat niet om wat iemand niet meer kan, maar om wat iemand nog wel kan. Dit daagt professionals uit om breder te kijken dan hun eigen expertisegebied en het gezondheidsdomein.
  3. Het is op verschillende manieren toepasbaar: overheden en organisaties kunnen het gedachtegoed gebruiken om individuele inwoners te benaderen of om juist over de grenzen van de eigen organisatie te kijken en te zoeken naar samenwerkingspartners.

Verder dan het gezondheidsdomein

Een uitdaging voor gemeenten is om gezondheid breed op de agenda te krijgen. De problemen die achter een verminderde gezondheid schuilgaan, gaan immers verder dan het gezondheidsdomein. Denk aan: armoede, laag inkomen, werkeloosheid of ongunstige leefomstandigheden dat van invloed is op de (ervaren) gezondheid. Dat vraagt om samenhang en afstemming van beleidsmaatregelen of activiteiten over de verschillende domeinen heen (zoals het sociaal, fysiek en zorgdomein) ofwel Integraal Gezondheidsbeleid (IGB). Internationaal wordt hiervoor de term Health In All Policies (HiAP) gebruikt. Kijk voor meer informatie op de pagina Aanpak gezonde gemeente.

Tip 1: Ga procesmatig aan de slag

Het betrekken van verschillende beleidsdomeinen is nodig om complexe gezondheidsproblemen (zoals gezondheidsachterstanden of overgewicht) aan te pakken, maar niet altijd eenvoudig. Om te komen tot integraal gezondheidsbeleid helpt het om  procesmatig aan de slag te gaan. Kijk voor meer informatie bij Aan de slag met integraal werken aan gezondheid.  

Tip 2: Zorg voor gemeentelijke regie

Gemeenten kiezen er steeds meer voor om gezondheidsbeleid samen met andere domeinen en partners te ontwikkelen. De gemeente is dan de meest logische partij om de verbindende regierol op zich te nemen. Dat is een andere rol dan de opdrachtgeversrol, bijvoorbeeld richting GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en, om taken uit te voeren. In de verbindende rol gaat het om het realiseren van commitment op de ‘inhoud’ en het faciliteren van het proces.

Tip 3: Agendeer gezondheidsthema’s

Lokaal gezondheidsbeleid vormgeven rond gezondheidsthema’s doet u niet in een-twee-drie. Het is een intensief proces dat enige tijd in beslag neemt. Daarom is het nodig het vraagstuk of thema bestuurlijk en politiek goed te agenderen en het college van B&W te overtuigen van de noodzaak hier beleid op te voeren.  Om dit te stimuleren kunt u, samen met interne en externe partners, conferenties organiseren om thema’s te agenderen. Kijk voor meer inforamtie bij de Succesfactor bestuurlijk draagvlak.

Vastleggen van lokaal beleid in (integrale) gezondheidsnota’s

Bij de lokale vertaling van landelijke beleidskaders combineren gemeenten steeds vaker nota’s of akkoorden, zoals de nota gezondheidsbeleid en het preventieakkoord, de beleidsnota sociaal domein of nota sport en bewegen. Dit komt doordat thema’s vaker vanuit diverse domeinen in afstemming en samenhang worden aangepakt. Integraal werken aan gezondheid krijgt meer vorm. Bovendien is er meer aandacht voor gezondheid in termen van veerkracht, eigen regie en participatie in plaats van alleen lichamelijke klachten. Gemeenten kiezen soms ook voor een regionale nota om de gezondheid van de inwoners in een groter gebied op eenzelfde wijze te benaderen. 

Hoe maken gemeenten verbinding tussen verschillende beleidsstukken?

  • Gemeente Rotterdam koos ervoor om de lokale nota gezondheidsbeleid te combineren met een lokaal preventieakkoord in Gezond010: het akkoord.
  • Gemeente Venray besloot het Sportakkoord en Preventieakkoord te verbinden in een Leefstijlakkoord Venray. De keuze voor leefstijl zorgde voor grote betrokkenheid vanuit lokale partners. Inmiddels zijn 80 partners aangesloten en zijn diverse verbindingen gelegd tussen sport en andere domeinen.
  • Zestien Zuid-Limburgse gemeenten maakten samen een regionale Nota Gezondheidsbeleid Zuid-Limburg 2020-2023. Het regionale preventieakkoord wordt een-op-een verbonden aan de regionale nota via het jaarlijkse actieplan.

Bekijk meer voorbeelden van integrale lokale nota's gezondheidsbeleid en lokale preventieakkoorden.

pasfoto Margien van Rooij

Hulp nodig? 

Advies nodig over uw lokaal gezondheidsbeleid? Bekijk de veelgestelde vragen over gezondheidsbeleid, vraag advies op maat aan of neem vrijblijvend contact op.

Margien van Rooij

Adviseur Gezonde Gemeente