Het ontwikkelen van overgewicht heeft meerdere oorzaken. Persoonsgebonden factoren, leefstijl, leef-, woon- en werkomstandigheden spelen een rol. Met een integrale aanpak grijp je in op meerdere factoren die een rol spelen. Op deze pagina staat hoe je dit aanpakt via de pijlers: voorlichting en educatie, signalering, advies en ondersteuning, fysieke en sociale omgeving en regelgeving en handhaving.
Voorlichting en educatie
Kennis over en vaardigheden voor een gezonde leefstijl zijn belangrijk. Geef hier al op jonge leeftijd aandacht aan, bijvoorbeeld via Gezonde Kinderopvang en Gezonde School. Dan leren kinderen van jongs af aan wat een gezonde leefstijl is. Ook voor volwassenen en ouderen zijn kennis over en vaardigheden voor een gezonde leefstijl van belang. Maak hiervoor gebruik van erkende interventies.
In de praktijk: Goedkoop Gezonde Voeding
In de praktijk: Goedkoop Gezonde Voeding
Goedkoop Gezonde Voeding (GGV) is een cursus van twee bijeenkomsten waarbij een cursusleider voorlichting geeft over goedkope en gezonde voeding. De cursus is speciaal ontwikkeld voor mensen die hierover meer tips kunnen gebruiken. Deze doelgroep staat vaak minder open voor voedingsvoorlichting. De cursus Goedkoop Gezonde Voeding weet met succes juist deze groep te bereiken en te motiveren betaalbare gezonde keuzes te maken.
Signalering, advies en ondersteuning
Bijvoorbeeld de Jeugdgezondheidszorg, eerstelijnszorg of kinderopvang kunnen (dreigend) overgewicht signaleren. Lokale partijen zoals de GGD (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst ), leefstijlcoaches en eerstelijnszorg bieden advies en ondersteuning. Als gemeente ondersteun en stimuleer je de samenwerking tussen preventie, zorg en welzijn (ketenaanpak).
Voor gemeenten zijn de netwerkaanpak voor volwassenen met overgewicht en obesitas en de netwerkaanpak Kind naar Gezonder Gewicht ontwikkeld. Hierin werken professionals uit het zorg- en sociaal domein nauw samen.
De Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI (Gecombineerde Leefstijlinterventie )) is een onderdeel van beide aanpakken. Voor volwassenen wordt sinds 2019 de Gecombineerde leefstijlinterventie vergoed vanuit de basisverzekering. Sinds 1 januari 2024 wordt de centrale zorgverlener en de GLI voor kinderen ook vergoed uit de basisverzekering.
In de praktijk: Ketenaanpak overgewicht bij Kinderen in de Gelderse Vallei
In de praktijk: Ketenaanpak overgewicht bij Kinderen in de Gelderse Vallei
Als je overgewicht bij kinderen wilt aanpakken, dan moet je een tweesporenbeleid voeren: enerzijds richt je je op bestaand overgewicht, anderzijds wil je overgewicht voorkómen. Dit is in een notendop het uitgangspunt van het project 'Versterken ketenaanpak overgewicht bij kinderen in de Gelderse Vallei'. Het tweesporenbeleid leverde diverse concrete resultaten op. Lees wat het project de gemeente heeft opgeleverd.
Fysieke en sociale omgeving
De omgeving heeft invloed op gezondheid van mensen. Als gemeente kunt u meer bewegen en gezond eten stimuleren door de inrichting van de omgeving aan te passen. Bijvoorbeeld door gezondheid mee te wegen bij projectplannen voor (her)inrichting van buurten. Ook kunt u een gezond voedselaanbod op scholen, kinderopvang, buurtlocaties, speeltuinen, sportclubs en de werkplek stimuleren.
In de sociale omgeving hebben familie, vrienden, leerkrachten en collega’s invloed op het eet- en beweeggedrag. Hoeveel en wat mensen in onze sociale kring eten en hoe vaak zij bewegen heeft een groot effect op ons eigen gedrag.
De definitie van voedselomgeving, ook wel 'eetomgeving' genoemd, luidt: “Alle plekken waar eet- en drinkaanbod aanwezig is, maar ook de plaatsen waar je wordt blootgesteld aan (online) beeldmateriaal en reclame van eten. De beschikbaarheid, informatie, prijs, promotie, plaatsing en zichtbaarheid zijn daarin van belang, maar ook de heersende sociale normen, voedselcultuur, voedselrichtlijnen en wetgeving”.
Het Voedingscentrum biedt bouwstenen voor een gezonde en duurzame voedselomgeving, die gemeenten kunnen inspireren en die zij kunnen inzetten als strategische basis voor lokaal beleid. Begin bijvoorbeeld met:
- Gebieds- en reclamebeleid: Gebruik gemeentelijke middelen om een gezonde, duurzame leefomgeving te bevorderen.
- Gezonde kinderopvang: Leid coaches op om binnen de kinderopvang gezonde gewoontes te stimuleren.
- Schoolomgeving: Moedig scholen aan te werken met de Gezonde School-aanpak, stimuleer ze een gezonde kantine te realiseren met behulp van de Kantinescan volgens de Richtlijn Eetomgevingen, en overweeg schoolmaaltijden aan te bieden in het basis- en voortgezet onderwijs en mbo.
- Buurt- en sportlocaties: Faciliteer gezonde keuzes bij buurtcentra, sportlocaties, evenementen, en dagattracties. Dit wordt ondersteund aan de hand van de Richlijn Eetomgevingen door het Voedingscentrum en JOGG (JOGG Gezonde Jeugd, Gezonde Toekomst ), ook voor niet-JOGG-gemeenten.
- Zorginstellingen: Stimuleer ziekenhuizen en zorginstellingen om zich aan te sluiten bij Goede Zorg Proef Je.
- Borstvoedingsvriendelijke gemeente: Bied moeders ruimtes om hun kind borstvoeding te geven, met het herkenbare beeldmerk “Voeden kan hier” in openbare gelegenheden.
Een beweegvriendelijke omgeving is een inclusieve leefomgeving die mensen faciliteert, stimuleert en uitdaagt om te bewegen, te spelen, te sporten en te ontmoeten. Zoals een ommetje maken, buitenspelen, hardlopen of fietsen naar werk of school.
- Combineer de fysieke aanpassingen (hardware) in de omgeving altijd met de organisatie van activiteiten (software) en goede onderlinge afspraken tussen betrokken partijen (orgware), zie ook het BVO Model.
- Gebruik het Stappenplan beweegvriendelijke omgeving om beleid op te stellen voor het beweegvriendelijk maken van uw gemeente
- Gebruik de 11 argumenten voor een beweegvriendelijke omgeving om dit thema op de agenda te zetten en om andere collega’s en stakeholders te overtuigen om de leefomgeving beweegvriendelijk in te richten.
- De Bouwstenen van de beweegvriendelijke omgeving laten zien hoe je de leefomgeving zo kunt inrichten dat inwoners verleid worden om meer te lopen, fietsen, spelen en sporten. Op de interactieve kaart worden 43 bouwstenen beschreven met ontwerpprincipes en voorbeelden. In het e-book wordt een koppeling gemaakt met de Omgevingswet.
- Werk samen met de afdelingen sport en bewegen, gezondheid, mobiliteit en ruimtelijke ordening om te komen tot een integrale aanpak op een beweegvriendelijke omgeving.
- Stimuleer JGZ (Jeugdgezondheidszorg)- locaties om een binnenruimte te creëren die uitstraalt dat bewegen belangrijk, leuk en eenvoudig is met de Inspiratiegids Beweegstimulerende Inrichting JGZ.
- In de Atlas Beweegvriendelijke omgeving staan vele voorbeelden van een beweegvriendelijke omgeving.
In de praktijk: Groningen sluit aan bij City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving
In de praktijk: Groningen sluit aan bij City Deal Gezonde en duurzame voedselomgeving
De gemeente Groningen presenteerde vlak voor de zomer haar ambitieuze plannen met de routekaart Voedsel- en Eiwittransitie. Hierin staat wat voor stad Groningen in 2050 wil zijn: een stad met een volledig circulaire landbouw, waar inwoners kunnen en willen kiezen voor gezond en duurzaam voedsel. De leefomgeving stimuleert tot het maken van gezonde en duurzame keuzes. De routekaart is een visie en tegelijkertijd een uitnodiging aan alle partijen uit de voedselketen, van producent tot consument, om samen aan de voedseltransitie te werken.
Regelgeving en handhaving
De gemeente kan met regelgeving en handhaving een gezondere omgeving bevorderen, bijvoorbeeld door geen vergunningen te verlenen voor snackkarren bij scholen, speelplaatsen of wijken met veel overgewicht. Stimuleer een gezonder aanbod door eisen te stellen aan vergunningen, zoals een minimum aan gezond eten en gratis kraanwater bij sportevenementen. In het Onderzoek naar inzet gemeentelijk instrumentarium voor gezonde voedselomgeving (agendastad.nl) en Tussen mens en ruimte leest u welke mogelijkheden de gemeente nu en in de toekomst heeft om bij te dragen aan een gezonde voedselomgeving.
In de praktijk: Geen snackbar naast de school
In de praktijk: Geen snackbar naast de school
Scholen zien soms met lede ogen toe hoe leerlingen de schoolkantine met een gevarieerd aanbod van gezonde producten mijden en bij de plaatselijke snackbar hun lunch halen. Samenwerking tussen scholen, gemeenten en aanbieders van ongezonde snacks(PDF) kan een oplossing zijn. De gemeente kan het gesprek aangaan, en in de APV (Algemene Plaatselijke Verordening (APV) ) kunnen regels worden opgenomen. Zo heeft de gemeente Groningen in de Nota Standplaatsen opgenomen dat in een straal van 250 meter rond scholen geen gefrituurde producten mogen worden verkocht.
Meer informatie
- In de whitepaper Jeugd die arm opgroeit lees je waarom de jeugd minder vaak sport en beweegt en hoe je dit kunt veranderen (Kenniscentrum Sport & Bewegen).
- Het terugdringen van overgewicht bij kinderen en jongeren is belangrijk, maar blijkt in de praktijk vaak een ingewikkelde uitdaging. De Checklist jeugd overgewicht geeft je inzicht in welk sportaanbod werkt voor jongeren met overgewicht (Kenniscentrum Sport & Bewegen).
- In de Tipkaart Samenwerken op het gebied van zorg, sport en bewegen: Hoe doe je dit vanuit de gemeente? lees je over het belang van samenwerking en hoe je dit kunt aanpakken (Kenniscentrum Sport &Bewegen).